Πού «χτυπάνε» τα ψυχοσωματικά

Το άγχος επιδρά στο σώμα μας με πολλούς τρόπους και μπορεί να επηρεάσει διάφορα προβλήματα υγείας, από καρδιακές παθήσεις μέχρι εκζέματα.

Μια ψυχοσωματική διαταραχή συμβαίνει όταν το ψυχικό στρες και η ψυχική δυσφορία προκαλούν ή επιδεινώνουν μια σωματική πάθηση και τα συμπτώματά της.

Η διαχείριση του άγχους μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό και στη διαχείριση των ψυχοσωματικών διαταραχών.

Τύποι ψυχοσωματικών διαταραχών

Η σύγχρονη ιατρική αναζητά τον αριθμό των σωματικών προβλημάτων -αν υπάρχουν- που είναι πραγματικά αποτέλεσμα μόνο του στρες και της ψυχικής δυσφορίας.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στην πλειονότητά τους, οι παθήσεις προκαλούνται από πολλούς παράγοντες, δεδομένου ότι το ανθρώπινο σώμα είναι πολύ περίπλοκο.

Στο παρελθόν, οι επιστήμονες πίστευαν ότι το στρες προκαλούσε παθήσεις όπως η φυματίωση και το έλκος στομάχου. Η πρόοδος της επιστήμης έχει διαψεύσει αυτές τις δοξασίες. Είναι πλέον γνωστό ότι η φυματίωση προκαλείται από το βακτήριο Mycobacterium tuberculosis και το έλκος στομάχου από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (H. pylori).

Αναγνωρίζουν όμως ότι πολλές σωματικές ασθένειες περιλαμβάνουν ψυχοσωματικούς παράγοντες και ότι το στρες συχνά τις επιδεινώνει.

Σε αυτές τις παθήσεις συγκαταλέγονται:

• Αρθρίτιδα και άλλες φλεγμονώδεις διαταραχές
• Διαβήτης
• Ινομυαλγία
• Καρδιακές παθήσεις
• Υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση)
• Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και άλλα πεπτικά προβλήματα
• Παχυσαρκία
• Πονοκέφαλοι τάσης
• Δερματικά προβλήματα, όπως ψωρίαση και έκζεμα
• Επιληπτικές κρίσεις
• Διαταραχές ύπνου

Ποια η διαφορά μεταξύ ψυχοσωματικής διαταραχής και διαταραχής σωματικών συμπτωμάτων;

Και οι δύο περιλαμβάνουν έναν συνδυασμό ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων. Η σχέση αιτίας-αποτελέσματος όμως διαφέρει.

Η διαταραχή σωματικών συμπτωμάτων συμβαίνει όταν εστιάζετε υπερβολικά σε σωματικά συμπτώματα, όπως ο πόνος, γεγονός που προκαλεί μεγάλη αγωνία και προβλήματα στην καθημερινή λειτουργικότητα. Μια ψυχοσωματική διαταραχή συμβαίνει όταν το άγχος επιδεινώνει τις σωματικές ασθένειες.

Η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση (APA) αναγνωρίζει τη διαταραχή σωματικών συμπτωμάτων ως πάθηση, δεν αναγνωρίζει όμως ως πάθηση την ψυχοσωματική διαταραχή.

Αιτίες και συμπτώματα

Μια ψυχοσωματική διαταραχή συμβαίνει όταν το στρες και η ψυχική δυσφορία προκαλούν ή επιδεινώνουν μια σωματική πάθηση και τα συμπτώματά της.

Ποια είναι τα συμπτώματα μιας ψυχοσωματικής διαταραχής;

Τα συμπτώματα μιας ψυχοσωματικής διαταραχής ποικίλλουν ανάλογα με την υποκείμενη σωματική πάθηση.

Για παράδειγμα, αν έχετε διαβήτη, το άγχος μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα σας ή να δυσκολέψει τη διαχείρισή τους.

Το άγχος και το στρες μπορεί να προκαλέσουν έξαρση των προβλημάτων του πεπτικού, οδηγώντας σε διάρροια, φούσκωμα, δυσκοιλιότητα ή κοιλιακή δυσφορία.

Τα σωματικά σημάδια και συμπτώματα του στρες περιλαμβάνουν:

• Πόνο στο στήθος ή αίσθημα ότι η καρδιά σας χτυπάει δυνατά
• Εξάντληση ή δυσκολία στον ύπνο (αϋπνία)
• Πονοκέφαλο και ζάλη
• Τρέμουλο ή τρόμο
• Υψηλή αρτηριακή πίεση
• Μυϊκή ένταση ή σφίξιμο της σιαγόνας
• Στομαχικά / πεπτικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων των αλλαγών στην όρεξη
• Σεξουαλική δυσλειτουργία
• Αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό

Το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικά και ψυχικά συμπτώματα όπως:

• Αίσθημα βάρους
• Άγχος ή ευερεθιστότητα
• Κατάθλιψη

Τι προκαλεί ψυχοσωματικές διαταραχές;

Κάποιοι άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι συναισθηματικά και φυσιολογικά στο στρες.

Οι άνθρωποι αυτοί έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχοσωματικές διαταραχές.

Όταν βιώνετε στρες, προκαλούνται οι ακόλουθες αλλαγές στο σώμα σας:

• Μετατόπιση της ισορροπίας του αυτόνομου νευρικού συστήματος από τον παρασυμπαθητικό έλεγχο («ξεκουράσου») στον συμπαθητικό έλεγχο («πάλεψε ή φύγε»).
• Αλλαγές στον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA). Με αυτόν τον τρόπο το ενδοκρινικό σας σύστημα ρυθμίζει την ισορροπία των ορμονών σας ως απάντηση στο στρες.
• Αυξημένη αρτηριακή πίεση, καρδιακός ρυθμός και αναπνοή.
• Αυξημένα επίπεδα γλυκόζης (σακχάρου) στο αίμα.
• Αυξημένη ροή αίματος στους σκελετικούς μύες (οι μύες που ευθύνονται για την κίνηση).
• Φλεγμονή.
• Μειωμένη δραστηριότητα ανάκαμψης.
• Αλλαγές στη δραστηριότητα του πεπτικού συστήματος.
• Μειωμένη ροή αίματος στον προμετωπιαίο φλοιό, το τμήμα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για εκτελεστικές λειτουργίες όπως η εστίαση, ο έλεγχος των παρορμήσεων και η συναισθηματική ρύθμιση.

Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να αντέξουν σωματικά και διανοητικά σύντομα επεισόδια στρες.

Το χρόνιο ή έντονο στρες ωστόσο, προκαλεί φθορά στο μυαλό και στο σώμα, ειδικά αν είστε από τη φύση σας πιο αντιδραστικοί στο στρες. Αυτές οι σωματικές αλλαγές συμβαίνουν συχνά ή/και διαρκούν περισσότερο από όσο θα έπρεπε και βλάπτουν τα συστήματα του σώματος.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι πολλοί παράγοντες καθιστούν ένα άτομο πιο ευάλωτο στις ψυχοσωματικές διαταραχές και στις επιπτώσεις του στρες, όπως:

• Γενετική
• Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας
• Περιβαλλοντικοί και βιολογικοί παράγοντες

Πώς διαγιγνώσκεται μια ψυχοσωματική διαταραχή;

Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια που χρησιμοποιούν οι γιατροί για τη διάγνωση μιας ψυχοσωματικής διαταραχής.

Εάν έχετε μια σωματική πάθηση που μπορεί να επηρεάσει το άγχος, όπως καρδιακές παθήσεις ή γαστρεντερικά προβλήματα, ο γιατρός μπορεί να σάς ρωτήσει για το επίπεδο του άγχους σας για να διαπιστώσει εάν αυτό μπορεί να επηρεάζει τη σωματική σας υγεία.

Το άγχος είναι υποκειμενικό. Μόνο εσείς μπορείτε να προσδιορίσετε αν υπάρχει και πόσο έντονα το αισθάνεστε. Οι γιατροί χρησιμοποιούν ερωτηματολόγια για να κατανοήσουν το άγχος σας και πώς αυτό επηρεάζει τη ζωή σας.

Μπορεί φυσικά να σας συστήσει στρατηγικές για τη διαχείριση του στρες, ώστε να μειώσετε την επίδρασή του στα συμπτώματά σας.

Πώς αντιμετωπίζεται μια ψυχοσωματική διαταραχή;

Κάθε σωματική πάθηση την οποία μπορεί να επιδεινώσει το στρες, έχει τη δική της θεραπεία.

Οι μέθοδοι διαχείρισης του άγχους που προτείνουν οι γιατροί, περιλαμβάνουν:

• Ψυχοθεραπεία (θεραπεία συζήτησης), όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία.
• Θεραπεία βασισμένη στην ενσυνειδητότητα (mindfulness).
• Φάρμακα, όπως αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά.
• Μπορεί να σας παραπέμψει σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχίατρο ή ψυχολόγο).

Μπορώ να προλάβω την ψυχοσωματική διαταραχή;

Ορισμένοι άνθρωποι είναι γενετικά πιο ευαίσθητοι στο στρες. Από αυτή την άποψη δεν μπορείτε να κάνετε κάτι για να προλάβετε τις ψυχοσωματικές επιπτώσεις του.

Υπάρχουν όμως στρατηγικές για τη μείωση και τη διαχείριση του στρες, οι οποίες μπορούν να σάς βοηθήσουν να προλάβετε ή να μειώσετε τα σωματικά συμπτώματα μιας πάθησης:

• Να είστε ρεαλιστές σχετικά με το τι μπορείτε και τι δεν μπορείτε να ελέγξετε.
• Να κάνετε τακτικά άσκηση.
• Να κοιμάστε αρκετά.
• Να κρατάτε ημερολόγιο, καθώς σάς βοηθά να ελέγχετε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας.
• Περιορίστε το αλκοόλ και αποφεύγετε το κάπνισμα και τη χρήση άλλων ουσιών.
• Να τρέφεστε υγιεινά.
• Να διατηρείτε υγιές βάρος.
• Διαλογιστείτε ή εξασκηθείτε στην προοδευτική μυϊκή χαλάρωση.
• Αναζητήστε υποστήριξη από τους αγαπημένους σας.
• Θέστε όρια για να μειώσετε την πίεση στον εαυτό σας.

Πρόγνωση

Πολλοί άνθρωποι μαθαίνουν να διαχειρίζονται και να μειώνουν τα συμπτώματα του σωματικού πόνου με την πάροδο του χρόνου.

Ακόμη και με θεραπεία όμως, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα μπορεί να έρχονται και να υποχωρούν καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής.

Πότε πρέπει να συμβουλευτείτε γιατρό για ψυχοσωματική διαταραχή;

Το άγχος μπορεί να επηρεάσει το σώμα σας με πολλούς τρόπους. Επομένως, είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε ειδικό εάν αντιμετωπίζετε χρόνιο ή έντονο στρες, ειδικά εάν έχετε μια χρόνια σωματική πάθηση, όπως καρδιοπάθεια ή διαβήτη.

Εάν βιώνετε πολύ άγχος και έχετε κάποια σωματική πάθηση, θέστε στον γιατρό τις ακόλουθες ερωτήσεις:

• Πώς επηρεάζει το άγχος την κατάστασή μου;
• Το χρόνιο στρες αυξάνει τον κίνδυνο για άλλες παθήσεις;
• Πώς μπορώ να διαχειριστώ το άγχος μου;
• Χρειάζομαι ψυχίατρο, ψυχολόγο ή θεραπευτή;
• Πώς μπορώ να διαχειριστώ καλύτερα τη φυσική μου κατάσταση;

Πηγή: Cleveland Clinic