Φροντίδα ασθενών με καρκίνο: Η κατ’ οίκον νοσηλεία και ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας

Όπως επισημαίνει, η πανδημία είχε πολύ σημαντικές επιπτώσεις στη φροντίδα ασθενών με καρκίνο, οι οποίοι διστάζοντας λόγω της νόσου covid-19 να επισκεφθούν το νοσοκομείο προκειμένου να πραγματοποιήσουν εξετάσεις ή ακόμα και θεραπεία, χειροτέρευσαν δραματικά. «Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργικής Ογκολογίας, στη χώρα μας παρατηρήθηκε μείωση των χειρουργηθέντων ογκολογικών περιστατικών, κατά το διάστημα αυτό. Επίσης, οι ασθενείς με καρκίνο δεν προσέρχονται να λάβουν τις προγραμματισμένες θεραπείες τους όπως π.χ. χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, ανοσοθεραπεία ενώ παράλληλα παρατηρήθηκε και μεγάλη μείωση των τακτικών επαναληπτικών ελέγχων των επιζώντων ασθενών από καρκίνο. Είναι ιδιαίτερα λυπηρό ότι τόσο η διάγνωση αλλά και η έγκαιρη αντιμετώπιση αυτών των ασθενών έχει μεταβληθεί εξαιτίας των συνθηκών που υποβάλλει η πανδημία» σχολιάζει η ίδια χαρακτηριστικά.

Σε αυτό το πλαίσιο, η συζήτηση για τη στήριξη αυτών των ασθενών με έναν πιο ολιστικό τρόπο επανέρχεται στο προσκήνιο: «Οι επαγγελματίες υγείας σε συνεργασία με τους ασθενείς αλλά και την οικογένεια μπορούν να αναπτύξουν στρατηγικές προκειμένου να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους» αναφέρει η κ. Λαβδανίτη, επισημαίνοντας πάντως πως «η ανάγκη της διεπιστημονικής φροντίδας τα τελευταία χρόνια διαφαίνεται όλο και περισσότερο. Έτσι, η φροντίδα των ασθενών με καρκίνο δεν είναι πια μόνο ιατροκεντρική αλλά είναι θέμα διεπιστημονικής ομάδας».

«Ως καθηγήτρια της Νοσηλευτικής αλλά και ως νοσηλεύτρια, θα ήθελα να τονίσω τον ιδιαίτερο ρόλο που κατέχει ο νοσηλευτής στην ομάδα της διεπιστημονικής φροντίδας», επισημαίνει η ίδια και συμπληρώνει πως η κατ’ οίκον νοσηλεία σε αυτές τις περιπτώσεις είναι κρίσιμης σημασίας: «Η κατ’ οίκον χορήγηση φαρμάκων στους ασθενείς με καρκίνο συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Η κατ’ οίκον νοσηλεία στοχεύει στη συνέχεια της περίθαλψης τους, στην αντιμετώπιση οργανικών και ψυχο-κοινωνικών προβλημάτων στο σπίτι καθώς και στην ελάττωση των νοσοκομειακών λοιμώξεων, στην αποσυμφόρηση των νοσοκομειακών κλινών και στην ελαχιστοποίηση του οικονομικού κόστους. Επομένως, η κατ’ οίκον νοσηλεία παρέχει πολλαπλά οφέλη τόσο στο άτομο και στην οικογένεια, αλλά και στην Πολιτεία».

Όπως επισημαίνει πάντως η κ. Λαβδανίτη, στην Ελλάδα «δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες αυτές οι υπηρεσίες», τουλάχιστον προς το παρόν, καθώς «στο μέλλον και στη χώρα μας αναμένεται η φροντίδα των ασθενών να ‘μεταναστεύσει’ από το νοσοκομείο στην κοινότητα», αφού, όπως πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει, «η διαχείριση των ασθενών στο σπίτι αναμφισβήτητα βελτιώνει την ποιότητα ζωής τους».

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη της κ. Μαρίας Λαβδανίτη, καθηγήτριας στο Τμήμα Νοσηλευτικής του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος

Κυρία Λαβδανίτη, πόσο έχει επηρεάσει η πανδημία της νόσου COVID-19 τη διαχείριση των ογκολογικών ασθενών στη χώρα μας;

Ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου στην Ευρώπη αλλά και στη χώρα μας. Υπολογίζεται περίπου ότι περισσότεροι από 3 καινούργιες περιπτώσεις καρκίνου και 1.7 εκατ. θάνατοι καταγράφονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη. Η πανδημία της νόσου COVID-19 είχε σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην πρόληψη του καρκίνου όσο και στη θεραπευτική του αντιμετώπιση στη χώρα μας. Πολλοί πολίτες δεν είχαν πρόσβαση σε προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου λόγω της πανδημίας, της δυσκολίας πρόσβασης σε κέντρα ελέγχου και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην ανιχνευτεί έγκαιρα ο καρκίνος. Οι περαιτέρω συνέπειες αυτού του γεγονότος αντικατοπτρίζονται τόσο στη θεραπεία του όσο και στην επιβίωση των ασθενών από τη νόσο. Πολλοί ασθενείς με καρκίνο δεν πραγματοποιούσαν τις θεραπείες τους λόγω του φόβου της επίσκεψης στο νοσοκομείο και της πιθανής μόλυνσης τους από τον ιό. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργικής Ογκολογίας, στη χώρα μας παρατηρήθηκε μείωση των χειρουργηθέντων ογκολογικών περιστατικών, κατά το διάστημα αυτό. Επίσης, οι ασθενείς με καρκίνο δεν προσέρχονται να λάβουν τις προγραμματισμένες θεραπείες τους όπως π.χ. χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, ανοσοθεραπεία ενώ παράλληλα παρατηρήθηκε και μεγάλη μείωση των τακτικών επαναληπτικών ελέγχων των επιζώντων ασθενών από καρκίνο. Είναι ιδιαίτερα λυπηρό ότι τόσο η διάγνωση αλλά και η έγκαιρη αντιμετώπιση αυτών των ασθενών έχει μεταβληθεί εξαιτίας των συνθηκών που υποβάλλει η πανδημία.

Αξιοσημείωτο είναι ότι οι καθυστερήσεις που εμφανίζονται κυρίως στη θεραπευτική αντιμετώπιση έχουν σε μεγάλο βαθμό καλυφθεί από τον υπερβάλλοντα ζήλο του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού των Νοσοκομείων. Εξάλλου, σε πολλά νοσοκομεία πραγματοποιείται έλεγχος των καρκινοπαθών ασθενών για covid-19 με μοριακό έλεγχο που εκτελείται απαρέγκλιτα στη χώρα μας και έχει ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους λοίμωξης τόσο των ασθενών όσο και του υγειονομικού προσωπικού.

Πιστεύετε ότι υπάρχουν στρατηγικές που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν ώστε να καλύπτονται καλύτερα οι πολλαπλές ανάγκες των ογκολογικών ασθενών και συνεπώς να βελτιώνεται η ποιότητα ζωής τους; Για παράδειγμα, η προώθηση της διεπιστημονικής φροντίδας ή η αξιοποίηση νέων τρόπων χορήγησης ογκολογικών φαρμάκων κατ΄ οίκον;

Οι ασθενείς με καρκίνο, τόσο κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους όσο και κατά τη διάρκεια της επιβίωσης, έχουν πολλαπλές ανάγκες οργανικές, ψυχολογικές, κοινωνικές αλλά και ανάγκες πληροφόρησης. Πολλές από αυτές δεν διαχειρίζονται επαρκώς από τους επαγγελματίες υγείας με συνέπεια να επηρεάζεται δυσμενώς η ποιότητα ζωής τους. Κάποιες από τις ανάγκες που αναφέρουν οι ασθενείς είναι ο πόνος, το άγχος, η ανησυχία, η έλλειψη συναισθηματικής υποστήριξης και οδηγίες για σωστή διατροφή και γενικά υγιεινό τρόπο ζωής. Οι επαγγελματίες υγείας σε συνεργασία με τους ασθενείς αλλά και την οικογένεια μπορούν να αναπτύξουν στρατηγικές προκειμένου να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους. Σε ατομικό επίπεδο, οι ασθενείς και οι επιζώντες με καρκίνο, μπορούν να αναζητήσουν βοήθεια από την οικογένειά τους ή από τους φίλους τους και να πραγματοποιούν δραστηριότητες που τους ευχαριστούν όπως π.χ. περίπατος, άκουσμα μουσικής, διάβασμα βιβλίου. Επιπλέον, συστήνεται η επικοινωνία με τον γιατρό τους ή με άλλους επαγγελματίες υγείας, προκειμένου να τους δοθούν κατάλληλες πληροφορίες για τα προβλήματα που τους απασχολούν, για να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Η αναζήτηση βοήθειας αλλά και επικοινωνίας με άλλους ασθενείς ή επιζώντες, η πραγματοποίηση τεχνικών χαλάρωσης π.χ. γυμναστική, ο υγιεινός τρόπος ζωής όπως η διακοπή του καπνίσματος, η διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες και η άσκηση, είναι ιδιαίτερα σημαντική.

Η ανάγκη της διεπιστημονικής φροντίδας τα τελευταία χρόνια διαφαίνεται όλο και περισσότερο. Έτσι, η φροντίδα των ασθενών με καρκίνο δεν είναι πια μόνο ιατροκεντρική αλλά είναι θέμα διεπιστημονικής ομάδας. Η ομάδα αποτελείται από γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων (παθολόγοι- ογκολόγοι, χειρουργοί, ακτινοδιαγνώστες, παθολόγοι) αλλά και από νοσηλευτές, γενετιστές, βιολόγους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, φαρμακοποιούς κ.α. Ο στόχος της διεπιστημονικής ομάδας είναι η παροχή της κατάλληλης θεραπείας, η αντιμετώπιση ανεπιθύμητων ενεργειών της και η ενδυνάμωση των ασθενών και τελικά η διατήρηση της ποιότητας ζωής τους σε βέλτιστα επίπεδα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η φροντίδα που παρέχεται από τη διεπιστημονική ομάδα θα πρέπει να βασίζεται στην υιοθέτηση πρακτικών βασισμένων σε ενδείξεις (evidence based nursing or medicine practice) αλλά και σε συμφωνημένες πρακτικές (consensus).

Ως καθηγήτρια της Νοσηλευτικής αλλά και ως νοσηλεύτρια, θα ήθελα να τονίσω τον ιδιαίτερο ρόλο που κατέχει ο νοσηλευτής στην ομάδα της διεπιστημονικής φροντίδας. Η συμβολή του είναι καθοριστική, διότι η προσφορά του βασίζεται στην έννοια της ολιστικής φροντίδας, της συνεχούς παρουσίας δίπλα στον ασθενή και στην οικογένειά του, αλλά και της ισότιμης συνεργασίας με τα άλλα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας. Η παρουσία του νοσηλευτή είναι συνεχής και αδιάλειπτη από την αρχή της διάγνωσης, κατά τη διάρκεια της θεραπείας, κατά τη διάρκεια της επιβίωσης. Η φροντίδα του ασθενή, ανεξάρτητα από το στάδιο που βρίσκεται, εξωτερικεύεται και προσαρμόζεται ανάλογα με τον στόχο που υπάρχει, προκειμένου να καλυφθούν οργανικές ψυχολογικές και πνευματικές ανάγκες του ασθενή.

Η κατ’ οίκον χορήγηση φαρμάκων στους ασθενείς με καρκίνο συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Η κατ’ οίκον νοσηλεία στοχεύει στη συνέχεια της περίθαλψης τους, στην αντιμετώπιση οργανικών και ψυχο-κοινωνικών προβλημάτων στο σπίτι καθώς και στην ελάττωση των νοσοκομειακών λοιμώξεων, στην αποσυμφόρηση των νοσοκομειακών κλινών και στην ελαχιστοποίηση του οικονομικού κόστους. Επομένως, η κατ’ οίκον νοσηλεία παρέχει πολλαπλά οφέλη τόσο στο άτομο και στην οικογένεια, αλλά και στην Πολιτεία.

Υπάρχουν στην Ελλάδα διαθέσιμες θεραπείες ή προγράμματα για τη χορήγηση φαρμακευτικών θεραπειών στο σπίτι τους ή γενικότερα εκτός νοσοκομείου;

Οι ασθενείς με καρκίνο χρειάζονται σε όλες τις φάσεις της νόσου τους (από τη διάγνωση – θεραπεία – επιβίωση – τελικό στάδιο) να λαμβάνουν υπηρεσίες στην κοινότητα. Δυστυχώς στη χώρα μας δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες αυτές οι υπηρεσίες. Σε ελάχιστα νοσοκομεία, όπως το γενικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Κηφισιάς «Οι Άγιοι Ανάργυροι» και το Γενικό Νοσοκομείο Μεταξά στον Πειραιά υπάρχει ΥΚΟΝ (Υγεία κατ’ οίκον). Υπάρχουν άλλες δομές όπως η «Βοήθεια στο σπίτι», ενώ τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται και πολλές ιδιωτικές εταιρείες που προσπαθούν να προσφέρουν υπηρεσίες κατ’ οίκον νοσηλείας σε ασθενείς με καρκίνο. Αξίζει να αναφερθεί η ύπαρξη της «Γαλιλαίας» Μονάδας ανακουφιστικής φροντίδας η οποία παρέχει φροντίδα σε ασθενείς τελικού σταδίου αλλά και φροντίδα σε φροντιστές.

Επίσης τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα υπάρχουν και εθελοντικοί σύλλογοι, εθελοντικές οργανώσεις που αποτελούν αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης σχετικά με τη φροντίδα των ασθενών με καρκίνο. Στο μέλλον και στη χώρα μας αναμένεται η φροντίδα των ασθενών να «μεταναστεύσει» από το νοσοκομείο στην κοινότητα.

Ποιος είναι ο αντίκτυπος αυτού του είδους διαχείρισης στην ποιότητα ζωής των ασθενών;

Η διαχείριση των ασθενών στο σπίτι αναμφισβήτητα βελτιώνει την ποιότητα ζωής τους. Στην πραγματικότητα βελτιώνεται διότι πραγματοποιείται φροντίδα σε οικείο περιβάλλον, γεγονός που ανακουφίζει τους ασθενείς. Η φροντίδα στο σπίτι παρέχει αρκετά πλεονεκτήματα για τον ασθενή γιατί μπορεί να αντιμετωπιστούν προβλήματα όπως οργανικά, ψυχοσωματικά στο σπίτι κοντά στην οικογένειά του. Επίσης, παρουσιάζονται και πολλαπλά οφέλη και για την οικογένεια η οποία προτιμά να φροντίζει τον ασθενή της στο οικείο περιβάλλον του σπιτιού παρά στο νοσοκομείο. Η φροντίδα από την οικογένεια πραγματοποιείται παρόλο που επωμίζεται όλος το βάρος και παρόλο που οι περισσότερες οικογένειες δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες και την τεχνογνωσία για τη νοσηλεία στο σπίτι.