Καρκινικοί δείκτες: Πότε και ποιους καρκίνους υποδεικνύουν (πίνακες)

Συχνά είναι πρωτεΐνες που παράγονται από κύτταρα όγκου ή από φυσιολογικά κύτταρα ως απόκριση στον καρκίνο. Οι καρκινικοί δείκτες μπορεί να είναι τόσο μη-ειδικοί όσο και ειδικοί για ένα όργανο/ιστό: δηλαδή μπορούν να υποδεικνύουν καρκίνο γενικά ή να υποδείξουν έναν συγκεκριμένο ιστό ή όργανο με πρόβλημα. Οι καρκινικοί δείκτες χρησιμοποιούνται στη διάγνωση του καρκίνου, στην παρακολούθηση της ανταπόκρισης στη θεραπεία και στην αξιολόγηση του κινδύνου υποτροπής.

Αυτό το άρθρο παρουσιάζει τους βασικούς καρκινικούς δείκτες για πιθανή κακοήθεια σε διάφορους ιστούς, συμπεριλαμβανομένων τόσο μη-ειδικών οργάνων όσο και των ειδικών δεικτών για τα όργανα του σώματος.

Τι είναι οι καρκινικοί δείκτες

Οι καρκινικοί δείκτες είναι μόρια που παράγονται από καρκινικά κύτταρα ή από φυσιολογικά κύτταρα ως απόκριση στον καρκίνο. Αυτοί οι δείκτες συχνά ανιχνεύονται σε εξετάσεις αίματος, ούρων ή δείγματα βιοψίας. Οι καρκινικοί δείκτες όγκου μπορούν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την παρουσία καρκίνου και να βοηθήσουν τους γιατρούς με τους ακόλουθους τρόπους:

• Ανίχνευση καρκίνου: Οι καρκινικοί δείκτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανίχνευση του καρκίνου, αν και συνιστούν οριστική διάγνωση από μόνοι τους. Τα αυξημένα επίπεδα ορισμένων καρκινικών δεικτών μπορεί να υποδηλώνουν την παρουσία καρκίνου, αλλά απαιτούνται περαιτέρω εξετάσεις και απεικόνιση για ασφαλή διάγνωση.
• Παρακολούθηση της θεραπείας: Οι καρκινικοί δείκτες χρησιμοποιούνται συχνά για την παρακολούθηση του πόσο καλά λειτουργεί μια θεραπεία καρκίνου. Μια μείωση των επιπέδων δεικτών μετά τη θεραπεία μπορεί να υποδηλώνει ότι ο καρκίνος ανταποκρίνεται στη θεραπεία, ενώ τα αυξημένα επίπεδα μπορεί να υποδηλώνουν, ότι ο καρκίνος δεν ανταποκρίνεται ή ότι έχει επιστρέψει.
• Εκτίμηση τυχόν υποτροπής: Μετά τη θεραπεία του καρκίνου, οι καρκινικοί δείκτες όγκου μπορούν να παρακολουθούνται για τυχόν σημάδια υποτροπής της νόσου. Τα αυξανόμενα επίπεδα καρκινικών δεικτών στο αίμα μπορεί να υποδηλώνουν ότι ο καρκίνος έχει επιστρέψει, ακόμη και πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα.

Μη-ειδικοί καρκινικοί δείκτες οργάνων

Οι μη-ειδικοί καρκινικοί δείκτες είναι εκείνοι που δεν αφορούν αποκλειστικά κάποιο συγκεκριμένο όργανο ή ιστό. Αυτοί οι δείκτες μπορούν να αυξηθούν σε διάφορους καρκίνους, καθιστώντας τους χρήσιμους για την ανίχνευση μιας σειράς όγκων. Ωστόσο, επειδή δεν είναι ειδικοί για ένα όργανο, τα αυξημένα επίπεδα μπορεί να υποδηλώνουν πολλαπλούς τύπους καρκίνου.

• CEA (Carcinoembryonic Antigen): Το CEA είναι ένας από τους πιο συχνά χρησιμοποιούμενους καρκινικούς δείκτες στον καρκίνο του παχέος εντέρου. Μπορεί επίσης να αυξηθεί σε άλλους καρκίνους, όπως του παγκρέατος, του στομάχου και του μαστού, καθώς και σε μη-καρκινικές καταστάσεις, όπως φλεγμονώδεις ασθένειες.
• AFP (Alpha-Fetoprotein): Το AFP χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση του καρκίνου του ήπατος (ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα) και των όγκων των γεννητικών κυττάρων. Μπορεί επίσης να είναι αυξημένο σε ηπατίτιδα και κίρρωση, επομένως δεν είναι εντελώς ειδικό για τον καρκίνο.
• hCG (Human Chorionic Gonadotropin): Η hCG χρησιμοποιείται κυρίως για την παρακολούθηση της τροφοβλαστικής νόσου της κύησης και των όγκων των γεννητικών κυττάρων, ιδιαίτερα εκείνων που προέρχονται από τους όρχεις ή τις ωοθήκες.
• LDH (Lactate Dehydrogenase): Η LDH είναι ένα ένζυμο που είναι αυξημένο σε πολλούς καρκίνους, όπως στο λέμφωμα, την λευχαιμία και το μελάνωμα. Συχνά χρησιμοποιείται ως δείκτης ιστικής βλάβης ή κυτταρικού θανάτου, αλλά δεν είναι ειδικός για κανέναν τύπο καρκίνου.

Καρκινικοί δείκτες ειδικοί για συγκεκριμένα όργανα

Αυτοί είναι καρκινικοί δείκτες που σχετίζονται με ένα συγκεκριμένο όργανο ή ιστό. Αυτοί οι δείκτες είναι χρήσιμοι για την αναγνώριση της θέσης του καρκίνου και την παρακολούθηση της εξέλιξής του.

• PSA (Specific Prostate Antigen): Το PSA χρησιμοποιείται για τον έλεγχο του καρκίνου του προστάτη και την παρακολούθηση της θεραπείας του. Τα αυξημένα επίπεδα PSA μπορεί να υποδηλώνουν καρκίνο του προστάτη, αλλά μπορεί επίσης να είναι αυξημένα σε καλοήθεις καταστάσεις, όπως η προστατίτιδα ή/και καλοήθης υπερπλασία του προστάτη (BPH).
• CA-125 (Cancer Antigen 125): Το CA-125 χρησιμοποιείται κυρίως για την παρακολούθηση του καρκίνου των ωοθηκών. Αυξημένα επίπεδα μπορούν επίσης να παρατηρηθούν στην ενδομητρίωση, τα ινομυώματα και τη φλεγμονώδη νόσο της πυέλου, επομένως δεν είναι εντελώς ειδικό για τον καρκίνο των ωοθηκών.
• CA 19-9 (Carbohydrate Antigen 19-9): Το CA 19-9 χρησιμοποιείται συχνά για την παρακολούθηση του καρκίνου του παγκρέατος, καθώς και των καρκίνων της χοληδόχου κύστης, του στομάχου και του ήπατος. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στην παρακολούθηση της ανταπόκρισης στη θεραπεία για τον καρκίνο του παγκρέατος.
• HER2/neu (Human Epidermal Growth Factor Receptor 2): Το HER2/neu είναι ένας υποδοχέας που βρίσκεται στην επιφάνεια ορισμένων καρκινικών κυττάρων του μαστού. Η υπερέκφραση του HER2 συνδέεται με επιθετικό καρκίνο του μαστού.

Οι βασικοί καρκινικοί δείκτες

Ο παρακάτω πίνακας υπογραμμίζει μερικούς από τους κύριους δείκτες για καρκίνους σε διάφορους ιστούς, συμπεριλαμβανομένων τόσο των μη-ειδικών όσο και των ειδικών για όργανα δεικτών:

Ισχύς κάθε δείκτη για κάθε αντίστοιχο όργανο:

◆◆◆: υψηλό θετικό ποσοστό, ◆◆: σχετικά υψηλό θετικό ποσοστό, ◆: σχετικά χαμηλή θετικότητα, αλλά υπάρχει υποστηρικτική διαγνωστική αξία και ◇: γαστρικός καρκίνος που παράγει AFP

Σύνοψη

Οι καρκινικοί δείκτες παίζουν ουσιαστικό ρόλο στη διάγνωση, την παρακολούθηση και τη διαχείριση του καρκίνου. Βοηθούν τους γιατρούς να εντοπίζουν έγκαιρα τους καρκίνους, να αξιολογούν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας και να παρακολουθούν για τυχόν υποτροπή.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι οι καρκινικοί δείκτες αποτελούν μόνο ένα μέρος ενός σωστού διαγνωστικού και θεραπευτικού σχεδίου. Πάντα να συμβουλεύεστε γιατρό ογκολόγο για εξατομικευμένες συμβουλές και περαιτέρω εξετάσεις.

Πηγές:
cancer.gov
scirp.org
verywellhealth.com
webmd.com