100 χρόνια Υπουργείο Υγείας: Μία δύσκολη ζωντανή ιστορία μεταξύ κοινωνίας, υγείας, πολιτικής

Επιμέλεια: Νατάσσα Ν. Σπαγαδώρου

Τα παραπάνω τόνισε μεταξύ άλλων, φανερά συγκινημένος ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός χθες το απόγευμα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σε μία συμβολική εκδήλωση για τον εορτασμό των 100 ετών, από την ημέρα που ιδρύθηκε το υπουργείο Υγείας το 1917, ως υπουργείο Περιθάλψεως, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου κυρίως όμως, από την ημέρα που εγκαθιδρύθηκε και στη χώρα μας, η ιδέα της κοινωνικής προσφοράς και φροντίδας, μέχρι σήμερα, με Αριστερή κυβέρνηση.

Πρώτος στην ιστορία υπουργός Υγείας (τότε Περιθάλψεως) με θητεία από το 1917 μέχρι το 1920 ήταν ο Σπυρίδων Σίμος.

Οι παλιοί υπουργοί Υγείας που γύρισαν την πλάτη

Ωστόσο, η εκδήλωση «αμαυρώθηκε» από την απουσία πολλών παλιών υπουργών Υγείας, οι οποίοι γύρισαν επιδεικτικά την πλάτη. Ανέφερε ειδικότερα ο κ. Ξανθός:

«Στη σημερινή εκδήλωση κλήθηκαν όλοι οι διατελέσαντες Υπουργοί, αναπληρωτές Υπουργοί και Υφυπουργοί Υγείας της τελευταίας 30ετίας, ενώ επιπρόσθετα, ζητήσαμε από τον Παρασκευά Αυγερινό που ήταν ο Υπουργός που εισηγήθηκε το νόμο 1397/1983 για την ίδρυση του ΕΣΥ, να είναι ομιλητής και να καταθέσει τη δική του προσωπική μαρτυρία γι’ αυτή την εμβληματική και κορυφαία μεταρρύθμιση της μεταπολίτευσης. Δυστυχώς, με μια ακατανόητη πολιτική απόφαση της Δημοκρατικής Συμπαράταξης, αποτράπηκε και η παρέμβαση του κ. Αυγερινού και η παρουσία των άλλων προσκεκλημένων στελεχών αυτού του πολιτικού φορέα. Η αναιτιολόγητη αποχή από μια εκδήλωση ιστορικής και θεσμικής μνήμης, θεωρώ ότι πραγματικά υπονομεύει κάθε προσπάθεια αναζήτησης συναινέσεων στον πολύ ζωτικό για την κοινωνία χώρο της Υγείας».

Τα 100 χρόνια του υπουργείου Υγείας επίσης, σύμφωνα με τον κ. Ξανθό είναι παράλληλα, και η συμπύκνωση των κοινωνικών και πολιτικών αγώνων που «σφράγισαν» τις δημόσιες πολιτικές υγείας και καθόρισαν τις επιλογές των κυβερνήσεων στους τομείς της πρόληψης των ασθενειών και κυρίως της οργάνωσης και διοίκησης των υπηρεσιών υγείας.

Σε άλλο σημείο της ομιλίας του ο υπουργός Υγείας ανέφερε:

«Στον ταραχώδη και πολυκύμαντο 20ο Αιώνα, με τις μεγάλες ανατροπές και την εκπληκτική επιστημονική και κοινωνική πρόοδο, η Υγεία ακολούθησε επίσης μια εντυπωσιακή ιστορική διαδρομή που άλλαξε τις συνθήκες άσκησης του ιατρικού και νοσηλευτικού έργου, την επιστημονική γνώση και την ποιότητα της υγειονομικής φροντίδας. Από τον άνισο αγώνα απέναντι στα λοιμώδη νοσήματα και στις επιδημίες, φτάσαμε στην εποχή της προληπτικής, διαγνωστικής και θεραπευτικής «επανάστασης», στον Αιώνα των εμβολίων, του προγεννητικού ελέγχου, της απoκωδικοποίησης του DNA, της Ρομποτικής Χειρουργικής, της φαρμακευτικής και ιατροτεχνολογικής καινοτομίας και της εξατομικευμένης Ιατρικής.

Η υγεία είναι κυρίως πολιτικό ζήτημα

Η Υγεία λοιπόν δεν είναι ένα τεχνοκρατικό ζήτημα, δεν είναι μια «ουδέτερη» και α-πολιτική υπόθεση. Επειδή, σύμφωνα με τη Διακήρυξη του ΠΟΥ στην Αλμα-Άτα το 1978, είναι ένα όραμα ισότητας των ανθρώπων απέναντι σε ένα θεμελιώδες κοινωνικό αγαθό, είναι πρωτίστως ένα πολιτικό ζήτημα. Εμπεριέχει ιδεολογία, αξιακά πρότυπα, κοινωνικές προτεραιότητες, συγκρούσεις με οργανωμένα συμφέροντα, κοινωνικές συμμαχίες, πολιτικές επιλογές, ισορροπίες, ρήξεις, αλλά και συμβιβασμούς. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πάντα ποιο είναι το κοινωνικό πρόσημο του πολιτικού σχεδίου , ποιες κοινωνικές ομάδες στηρίζει κατά προτεραιότητα , αν διευρύνει το Δημόσιο χώρο, αν βασίζεται σε μια λογική κοινωνικής αναδιανομής

Σήμερα ειδικά, στην περίοδο της «επούλωσης των πληγών» της οικονομικής κρίσης, είναι αναγκαίο να αναδείξουμε και να ανασηματοδοτήσουμε αυτό το πρόταγμα Ισότητας στην πολιτική Υγείας. Αυτό το πολιτικό σχέδιο της υπέρβασης των ανισοτήτων στην υγειονομική φροντίδα, καλείται να υπηρετήσει το Υπουργείο Υγείας και ο υπηρεσιακός του μηχανισμός.

Συμβάλλοντας στο στρατηγικό σχεδιασμό της πολιτικής υγείας, στην ενίσχυση της «χωρητικότητας» του Δημόσιου Τομέα και στην οριοθέτηση της επικουρικής λειτουργίας του Ιδιωτικού, στην εδραίωση μηχανισμών αξιολόγησης, ελέγχου ποιότητας, ορθολογικής και δίκαιης ανάπτυξης των υπηρεσιών, «ηθικοποίησης», θεσμικής αναδιοργάνωσης, εξυγίανσης και κοινωνικής υπευθυνότητας του Συστήματος. Ένα πολιτικό σχέδιο που, εκτός από τη σταθεροποιημένη και αναβαθμισμένη λειτουργία του ΕΣΥ, φιλοδοξεί να διευρύνει την παρουσία του Δημόσιου Συστήματος στους τομείς της αποθεραπείας-αποκατάστασης, ειδικής αγωγής, γηριατρικής φροντίδας, παρηγορητικής φροντίδας, αξιοπρεπούς κάλυψης των αναγκών των ατόμων με αναπηρία, άνοια, ψυχική νόσο, εξαρτητική συμπεριφορά».

Προβληματική η ατομική μας συμπεριφορά

Φυσικά ο υπουργός Υγείας, δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί και στο ιδιαίτερα προσφιλές του θέμα που είναι η πρόσβαση των ανασφάλιστων στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Υπογράμμισε χαρακτηριστικά:

«Στην Παγκόσμια Μελέτη Επιβάρυνσης Ασθενειών που αξιολόγησε τους σχετικούς με την Υγεία στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ, η Ελλάδα ενώ είναι πολύ ψηλά (90 στα 100) στο δείκτη της καθολικής κάλυψης υγείας λόγω της πολύ κρίσιμης αλλαγής στην πρόσβαση των ανασφάλιστων στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, εμφανίζει πολύ χαμηλή βαθμολογία σε δείκτες που επηρεάζονται από την ατομική συμπεριφορά. Οι εκθέσεις αυτές αναδεικνύουν ένα σοβαρό έλλειμμα του Συστήματος Υγείας στο πεδίο της οργανωμένης πρόληψης και αγωγής υγείας του πληθυσμού και, κατά την άποψη μας, αποτελούν την επιστημονική και πολιτική τεκμηρίωση της μεταρρύθμισης στην ΠΦΥ που είναι σε εξέλιξη. Μια μεταρρύθμιση που έρχεται να μετατοπίσει το «κέντρο βάρους» του Συστήματος από τη θεραπεία στην πρόληψη της ασθένειας και από τη νοσοκομειακή περίθαλψη στην πρωτοβάθμια και κοινοτική φροντίδα.

Γιατί στην πραγματικότητα, αυτό που αλλάζει με το νέο μοντέλο ΠΦΥ και τις νέες δομές (ΤΟΜΥ) που αυτό τον καιρό αναπτύσσονται σταδιακά, είναι η φιλοσοφία του Συστήματος Υγείας: από ένα νοσοκομειοκεντρικό σύστημα με έμφαση στην περίθαλψη , επιχειρούμε την αναδιοργάνωση του με επίκεντρο την ΠΦΥ και με έμφαση στην πρόληψη, στην αγωγή υγείας, στη βιο-ψυχο-κοινωνική προσέγγιση της αρρώστειας, στην οικογενειακή ιατρική, στην κοινοτική φροντίδα, στις δράσεις προστασίας της Δημόσιας Υγείας».

Μία δύσκολη σχέση μεταξύ κοινωνίας, υγείας και πολιτικής

Τα 100 χρόνια του Υπουργείου Υγείας είναι η Ιστορία μιας δύσκολης σχέσης ανάμεσα στην Κοινωνία, την Υγεία και την Πολιτική, επεσήμανε ο υπουργός και πρόσθεσε: «Στην Ελλάδα των πολέμων, των κατατρεγμών, των αντιστάσεων, της φτώχειας και των ανισοτήτων, αλλά και της αέναης μάχης των ανθρώπων για πρόοδο, ευημερία, αλληλεγγύη προς τους αδύναμους και κοινωνική δικαιοσύνη, το Υπουργείο Υγείας έχει τη δική του ξεχωριστή διαδρομή και τη δική του ευδιάκριτη «σφραγίδα» στη σύγχρονη νεοελληνική πραγματικότητα. Η Ιστορία θα κρίνει το θετικό ή αρνητικό πρόσημο αυτής της πορείας και των προσώπων που έπαιξαν πρωταγωνιστικό και καθοριστικό ρόλο. Η δική μας ευθύνη είναι η διατήρηση της ιστορικής μνήμης, η συνεχής αποτίμηση και αξιολόγηση των νομοθετικών, υγειονομικών και διοικητικών παρεμβάσεων του Υπουργείου και ο διαρκής αναστοχασμός για τις βέλτιστες πολιτικές καθολικής κάλυψης των αναγκών του πληθυσμού και προστασίας της Δημόσιας Υγείας».

Λίγο πριν ολοκληρώσει την τοποθέτησή του ο κ. Ξανθός, αναφέρθηκε και σε μία σοφή ρήση (από το βιβλίο του «Ένας γιατρός σκέπτεται και γράφει» - Εκδοτική Ερμής, 1997), ενός σημαντικού ανθρώπου που σφράγισε με το κοινωνικό του έργο την Ελλάδα αλλά και το υπουργείο Υγείας, τον αείμνηστο Σπύρο Δοξιάδη, τον μακροβιότερο και από τους πιο εμπνευσμένους υπουργούς Υγείας της μεταπολίτευσης:

«…Οι μεγαλύτεροι εχθροί για την υγεία δεν είναι τα μικρόβια, οι ιοί και ο καρκίνος, αλλά η φτώχεια, η άγνοια και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο». Τόσο καίρια και επίκαιρη φράση που αγγίζει καταλυτικά το σήμερα!

Στην εσωτερική φωτό, ο πρώτος υπουργός Υγείας Σπυρίδων Σίμος.