Πώς μπορεί η λεπτίνη να μας βοηθήσει στην καταπολέμηση της παχυσαρκίας
Η παχυσαρκία αποτελεί σε πολλές χώρες του κόσμου, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες, ένα σημαντικό πρόβλημα με χαρακτηριστικά σύγχρονης επιδημίας. Περισσότεροι από το 30% των κατοίκων στις ανεπτυγμένες χώρες είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Εξάλλου, και στις αναπτυσσόμενες χώρες η συχνότητα της παχυσαρκίας αυξάνει ταχύτατα, γεγονός που υποδεικνύει την τεράστια σημασία των περιβαλλοντικών παραγόντων στην ανάπτυξή της.
Παρ' όλα αυτά, ο ρόλος των γενετικών παραγόντων είναι σημαντικός, όπως φαίνεται από πολλές μελέτες σε διδύμους ή συγγενείς. Μία πρόσφατη μάλιστα ανάλυση τέτοιων μελετών αναφέρει ότι, το 50 έως 70% της μεταβλητότητας του Δείκτη Μάζας Σώματος μπορεί να αποδοθεί σε γενετικούς παράγοντες.
Οι διαστάσεις του προβλήματος είναι τεράστιες, αν αναλογιστεί κανείς την αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα των παχύσαρκων ατόμων από παθήσεις όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση, τα καρδιαγγειακά νοσήματα αλλά και μερικές μορφές καρκίνου.
Η αιτιοπαθογένεια της παχυσαρκίας παραμένει άγνωστη. Η συνήθης μορφή της ανθρώπινης παχυσαρκίας φαίνεται πως είναι πολυγονιδιακή. Σπάνιες μορφές παχυσαρκίας έχουν περιγραφεί οφειλόμενες σε μονογονιδιακές μεταλλάξεις.
Μερικές καλά μελετημένες μεταλλάξεις αφορούν τη λεπτίνη και τον υποδοχέα της.
Η λεπτίνη είναι μια πεπτιδική ορμόνη που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του ενεργειακού ισοζυγίου. Εκκρίνεται από το λιπώδη ιστό στην κυκλοφορία, περνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και μεταφέρει στον εγκέφαλο πληροφορίες σχετικές με το μέγεθος των αποθηκών ενέργειας στο λιπώδη ιστό, ενεργοποιώντας υποθαλαμικά κέντρα, που ρυθμίζουν το σωματικό βάρος αλλά και το ενεργειακό ισοζύγιο (πρόσληψη αλλά και κατανάλωση ενέργειας).
Τα λιποκύτταρα λοιπόν εκκρίνουν τη λεπτίνη είτε ελεύθερη είτε δεσμευμένη σε ένα διαλυτό μόρφωμα με τον υποδοχέα της (Ob-R). Αφού περάσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, δεσμεύεται στους υποδοχείς του υποθαλάμου, αναστέλλοντας την όρεξη, ενεργοποιώντας τη θερμογένεση και αυξάνοντας την ενεργειακή δαπάνη, μέσω της δράσης της στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
Επιπλέον αυξάνει την ινσουλινο-ευαισθησία και επηρεάζει το μεταβολισμό της γλυκόζης και των λιπιδίων. Υποδοχείς της λεπτίνης έχουν βρεθεί και σε πολλούς άλλους περιφερικούς ιστούς.
Σε περίπτωση απώλειας βάρους και λιπώδους μάζας αντίστοιχα, η έκκριση της λεπτίνης μειώνεται, με αποτέλεσμα να επικρατεί στους αντίστοιχους υποθαλαμικούς υποδοχείς το ορεξιογόνο νευροπεπτίδιο Υ, με στόχο την αύξηση της ενεργειακής πρόσληψης, τη μείωση της ενεργειακής δαπάνης και την πρόσληψη βάρους.
Σε περίπτωση πρόσληψης βάρους, άρα και λιπώδους μάζας αντίστοιχα, η έκκριση της λεπτίνης αυξάνεται και συμβαίνουν όσα αναφέρθηκαν παραπάνω.
Η συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων παχυσαρκίας του ανθρώπου είναι πολυγονιδιακή και, παρά την αρχική αισιοδοξία (όταν ανακαλύφθηκε η λεπτίνη και η έλλειψή της στα παχύσαρκα ob/ob ποντίκια), δεν οφείλεται σε έλλειψη λεπτίνης. Η υπερλεπτιναιμία και η λεπτινοαντοχή φαίνεται να είναι ο κανόνας στην ανθρώπινη παχυσαρκία. Σε μία μικρή υποομάδα παχύσαρκων ατόμων (5-10%) τα επίπεδα της λεπτίνης είναι παρ' όλα αυτά σχετικώς μειωμένα, σχετιζόμενα πιθανώς με διαταραχές στη σύνθεση της λεπτίνης.
Αρκετά νεότερα δεδομένα υπάρχουν και για την κοινή δράση της λεπτίνης και της ινσουλίνης. Είναι γνωστό ότι, τόσο η λεπτίνη όσο και η ινσουλίνη αναστέλλουν την πρόσληψη της τροφής. Στον τοξοειδή πυρήνα του υποθαλάμου υπάρχουν υποδοχείς και για τις δυο ορμόνες.
Συμπερασματικά, οι περισσότερες περιπτώσεις παχυσαρκίας φαίνεται ότι αντανακλούν το αποτέλεσμα μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης μεταξύ πολλαπλών γονιδίων και του περιβάλλοντος. Η σπουδαιότερη περιβαλλοντική μεταβολή φαίνεται να είναι η αύξηση της πρόσληψης θερμίδων και λίπους, σε συνδυασμό με τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα που παρατηρείται στις βιομηχανικές χώρες.
Με την συνεργασία του Μιχάλη Μακρυλλού, Κλινικού Διαιτολόγου- Διατροφολόγου, ΜSc Επιστημονικού Διευθυντή Κέντρου Διαιτολογικής Υποστήριξης & Μεταβολικού Ελέγχου ΛΟΓΩ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ, Παλαιού Φαλήρου, Ιδρυτικό Μέλος Ελληνικής Διατροφολογικής Εταιρείας, www.logodiatrofis.gr, www.activekids.gr,, www.care24.gr.
