Σπερμοδιάγραμμα: Πότε είναι φυσιολογικό, τι δείχνει για την υγεία

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), τρία είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του σπέρματος που καθορίζουν την γονιμότητα του άνδρα: η συγκέντρωση (αριθμός) των σπερματοζωαρίων ανά χιλιοστό του λίτρου (ml) σπέρματος, η μορφολογία (σχήμα) και η κινητικότητά τους.

Η εξέταση που μπορεί να αξιολογήσει και τις τρεις αυτές παραμέτρους είναι το σπερμοδιάγραμμα.

«Η συγκέντρωση των σπερματοζωαρίων θεωρείται φυσιολογική όταν είναι 15-200 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά ml σπέρματος», εξηγεί ο μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή.

«Όσο πιο χαμηλός είναι ο αριθμός, τόσο λιγότερες οι πιθανότητες να επιτευχθεί εγκυμοσύνη. Κάθε τιμή κάτω από 15 εκατομμύρια ανά ml θεωρείται παθολογικά χαμηλή, δηλαδή ο άνδρας πάσχει από ολιγοσπερμία. Αν, όμως, δεν ανευρίσκονται καθόλου σπερματοζωάρια, ο άνδρας έχει αζωοσπερμία. Οι τιμές πάνω από 200 εκατομμύρια θεωρείται ότι είναι πολύ υψηλές και σπανίως τις παρατηρούμε».

Η παραγωγή των σπερματοζωαρίων γίνεται στους όρχεις, όπου παράγεται και η κύρια ορμόνη του ανδρικού φύλου, η τεστοστερόνη.
Θεωρητικώς, έναν νέος και υγιής άνδρας παράγει σε καθημερινή βάση 100 εκατομμύρια νέα σπερματοζωάρια. Στην πράξη, όμως, ο ημερήσιος αριθμός των παραγόμενων σπερματοζωαρίων είναι 15-80 εκατομμύρια, ανάλογα με πολλούς παράγοντες στους οποίους συμπεριλαμβάνονται νοσήματα και διαταραχές (π.χ. μία ίωση, υψηλός πυρετός), ορισμένες παράμετροι του τρόπου ζωής κ.λπ.

Η παραγωγή αυτή είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους συνιστάται αποχή από το σεξ για 2-3 ημέρες πριν από την συλλογή του σπέρματος για ανάλυση.

Τα σπερματοζωάρια παράγονται έπειτα από μία διαδικασία ανάπτυξης και ωρίμανσης που διαρκεί 2,5-3 μήνες. Έτσι, όταν υπάρξει ένα σπερμοδιάγραμμα με χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων, μπορεί να ζητηθεί επανάληψη έπειτα από τρεις μήνες και όχι νωρίτερα.

Μορφολογία και κινητικότητα

Εκτός από τον αριθμό των σπερματοζωαρίων, καθοριστικό ρόλο στη δυνατότητα τεκνοποίησης παίζουν η μορφολογία και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων.

Τα φυσιολογικά σπερματοζωάρια διαθέτουν μία κεφαλή ωοειδούς (οβάλ) σχήματος, έναν αυχένα με τον οποίο ενώνεται η κεφαλή με το ενδιάμεσο τμήμα τους και μία ίσια ουρά που τα ωθεί γρήγορα προς τα εμπρός. Ο αυχένας είναι το πιο μικρό σε μήκος τμήμα του σπερματοζωαρίου, ενώ η ουρά είναι το πιο μεγάλο. Όσο μεγαλύτερο ποσοστό των σπερματοζωαρίων παρουσιάζει απόκλιση από τη φυσιολογική μορφή, τόσο πιο δύσκολη είναι η φυσική σύλληψη.

Για να θεωρηθεί το δείγμα σπέρματος γόνιμο, πρέπει να έχει φυσιολογική μορφολογία το τουλάχιστον 4% των σπερματοζωαρίων, σύμφωνα με τον ΠΟΥ. Αν το ποσοστό των σπερματοζωαρίων με φυσιολογική μορφολογία είναι χαμηλότερο, ο άνδρας πάσχει από τερατοσπερμία.

Όσον αφορά την κινητικότητα, ο ΠΟΥ θεωρεί γόνιμο το σπέρμα όταν το τουλάχιστον 40% των σπερματοζωαρίων έχουν καλή κινητικότητα. Όταν το ποσοστό των κινητικών σπερματοζωαρίων είναι χαμηλότερο, το σπέρμα χαρακτηρίζεται ως ασθενοσπερμικό.

«Στο σπέρμα ενός άνδρα μπορεί να συνυπάρχουν δύο ή περισσότερες διαταραχές, π.χ. μπορεί να έχει ταυτοχρόνως τερατοσπερμία και ασθενοσπερμία», λέει ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Μπορεί όμως να υπάρξει και διαταραχή στον όγκο του παραγόμενου σπέρματος. Σε κάθε εκσπερμάτιση πρέπει να παράγονται 1,5 έως 7,6 ml σπέρματος, βάσει των πιο πρόσφατων κατευθυντήριων οδηγιών του ΠΟΥ. Αν ο όγκος του σπέρματος είναι χαμηλότερος από 1,5 ml, ο άνδρας έχει υποσπερμία. Και αν δεν υπάρχει καθόλου υλικό μετά την εκσπερμάτιση, τότε έχει ασπερμία».

Οι διαταραχές στον όγκο του σπέρματος συνήθως σχετίζονται με προβλήματα του προστάτη και της σπερματοδόχου κύστης. Μπορεί, όμως, να υπάρχουν και άλλα αίτια, όπως η παλίνδρομη εκσπερμάτιση, αποφράξεις ή λοιμώξεις της σπερματικής οδού κ.λπ. Μπορεί, όμως, να ευθύνονται και οι συχνές σεξουαλικές επαφές και αυτός είναι ένας ακόμα λόγος που συνιστάται στους άνδρες να απέχουν από το σεξ τις 2-3 ημέρες πριν από τη συλλογή του σπέρματος για ανάλυση.

Πάντως η υποσπερμία από μόνη της δεν είναι αιτία υπογονιμότητας. Για να επηρεάσει αρνητικά τη γονιμότητα του άνδρα, πρέπει να συνοδεύεται από ολιγοσπερμία, δηλαδή από μειωμένη συγκέντρωση σπερματοζωαρίων.

Η κατάσταση της υγείας

Τα αποτελέσματα στο σπερμοδιάγραμμα δεν δείχνουν μόνο αν ο άνδρας είναι γόνιμος ή όχι. Μπορεί να αποτελέσουν και δείκτη για τη γενικότερη κατάσταση της υγείας του.

Μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνδρες με χαμηλή συγκέντρωση σπερματοζωαρίων είναι πιθανότερο να έχουν αυξημένο σωματικό λίπος, περιττά κιλά και υψηλή αρτηριακή πίεση, απ’ ό,τι οι άνδρες με υψηλή συγκέντρωση σπερματοζωαρίων. Επιπλέον, στους άνδρες με χαμηλή συγκέντρωση σπερματοζωαρίων είναι επίσης συχνότερο το μεταβολικό σύνδρομο και αυξημένος ο κίνδυνος διαβήτη, καρδιοπάθειας και εγκεφαλικού.

Γι’ αυτό, όταν υπάρχει ένα παθολογικό σπερμοδιάγραμμα, ο γιατρός ζητά να αξιολογήσει τα επίπεδα τεστοστερόνης του άνδρα, καθώς και τον τρόπο ζωής και γενικότερα την κατάσταση της υγείας του.

«Αναλόγως με το πρόβλημα που θα εντοπιστεί στο σπέρμα και την πιθανή αιτία του, θα προταθεί και η κατάλληλη θεραπεία», λέει ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Αυτή μπορεί να είναι από φαρμακευτική αγωγή για να αντιμετωπιστεί η υποκείμενη αιτία (π.χ. αντιβιοτικά για μια βακτηριακή λοίμωξη) και εγχείρηση (π.χ. αν η αιτία είναι κιρσοκήλη ή απόφραξη του σπερματικού πόρου) έως ψυχολογική υποστήριξη».

Ανεξάρτητα από την αιτία, οι άνδρες μπορούν να λάβουν και ορισμένα μέτρα του τρόπου ζωής για να βοηθήσουν την ποιότητα του σπέρματός τους. Αν, λ.χ., έχουν περιττά κιλά, καλό είναι να τα χάσουν με δίαιτα και γυμναστική. Πρέπει επίσης να αποφεύγουν το κάπνισμα (μειώνει την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων και αλλοιώνει τη μορφολογία τους) και το πολύ αλκοόλ (η κατάχρηση μπορεί να οδηγήσει σε στυτική δυσλειτουργία και διαταραγμένη παραγωγή σπερματοζωαρίων).

Τέλος, πρέπει να αποφεύγουν την υπερθέρμανση των όρχεων, φροντίζοντας να φορούν άνετα, βαμβακερά εσώρουχα και αποφεύγοντας οτιδήποτε μπορεί να αυξήσει τη θερμοκρασία τους (π.χ. σάουνα, καυτό αφρόλουτρο, γράψιμο με το λάπτοπ πάνω στα πόδια, κινητό τηλέφωνο στην μπροστινή θήκη του παντελονιού).