ΔΕΠΥ και αυτισμός: Γιατί αυξάνει τον κίνδυνο η στέρηση ύπνου στην παιδική ηλικία

Γιατί όμως η έλλειψη ύπνου έχει τόσο βίαιες επιπτώσεις;

Ο ύπνος παίζει καθοριστικό ρόλο από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Ως μωρά, ο εγκέφαλός μας εξακολουθεί να σχηματίζει τα άκρα των νευρώνων, που ονομάζονται συνάψεις και είναι σημαντικά για τη μάθηση, την προσοχή, τη μνήμη εργασίας και τη μακροπρόθεσμη μνήμη. Ο ύπνος επιτρέπει σε αυτούς τους νευρώνες να αναπτυχθούν και να συνδεθούν μεταξύ τους, εγκαθιδρύοντας εγκεφαλικές λειτουργίες για το υπόλοιπο της ζωής.

Εάν αυτή η σημαντική διαδικασία διαταραχθεί είτε μέσω των συνεχών αφυπνίσεων είτε μέσω του άγχους αποχωρισμού, θα μπορούσε να έχει μόνιμες επιπτώσεις στον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά.

Νέα μελέτη με επικεφαλής τον Sean Gay, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Κυτταρικής Βιολογίας και Φυσιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας, δίνει περισσότερες πληροφορίες για το πώς η απώλεια ύπνου στα πρώτα χρόνια της ζωής επηρεάζει βασικά τμήματα της ανάπτυξης του εγκεφάλου και αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης διαταραχής του φάσματος του αυτισμού.

Διαταραχή ύπνου και αυτισμός

Τα προβλήματα ύπνου αποτελούν σημαντικό πρώιμο δείκτη προβλημάτων ανάπτυξης του εγκεφάλου και άλλων νευροαναπτυξιακών διαταραχών, όπως είναι η Διαταραχή του Φάσματος του Αυτισμού, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας και η νοητική αναπηρία. Διαταραχές του ύπνου έχουν παρατηρηθεί σε ποσοστό >80% των ατόμων με Διαταραχές στο Φάσμα του Αυτισμού, αλλά το αν οι διαταραχές του ύπνου αποτελούν αιτία ή συνέπεια της κατάστασης, παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστο.

«Οι επιπτώσεις της απώλειας ύπνου κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητες. Τα δεδομένα μας δείχνουν ότι τα μωρά και τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα στις επιπτώσεις της διακοπής του ύπνου. Διαπιστώσαμε επίσης ότι η απώλεια ύπνου κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης χρονικής περιόδου μπορεί να αλληλεπιδράσει αρνητικά με τον υποκείμενο γενετικό κίνδυνο για διαταραχή του φάσματος του αυτισμού», δήλωσε ο Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Βιολογίας και Φυσιολογίας Κυττάρων στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας Graham Diering.

Ο Diering μελετά πώς ο ύπνος ενισχύει τις συνάψεις με την πάροδο του χρόνου -μια διαδικασία που ονομάζεται συναπτική πλαστικότητα- και πώς η έλλειψη ύπνου μπορεί να συμβάλει σε γνωστικές και νευροεκφυλιστικές διαταραχές.

Εάν οι ερευνητές κατανοήσουν καλύτερα τους δεσμούς μεταξύ ύπνου και Διαταραχών του Φάσματος του Αυτισμού, θα μπορούσαν να κάνουν έγκαιρες διαγνώσεις και να προχωρήσουν σε νέες θεραπείας.

Το 2022, ο Diering και οι συνεργάτες του προσπάθησαν να κατανοήσουν αν η διαταραχή του ύπνου στα πρώτα στάδια της ζωής θα μπορούσε να αλληλεπιδράσει με τον υποκείμενο γενετικό κίνδυνο αυτισμού και να προκαλέσει μακροχρόνιες αλλαγές στη συμπεριφορά των ενηλίκων. Χρησιμοποιώντας μοντέλα ποντικιών, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η διαταραχή του ύπνου κατά την τρίτη εβδομάδα της ζωής (που αντιστοιχεί στην ηλικία 1-2 στους ανθρώπους) προκάλεσε μακροχρόνια προβλήματα στη συμπεριφορά αρσενικών ποντικιών που ήταν γενετικά ευάλωτα για την εμφάνιση αυτισμού.

Μια μελέτη για την ανάκαμψη του ύπνου

Αναλύοντας περαιτέρω τα ευρήματα, οι επιστήμονες εξέτασαν τον τρόπο με τον οποίο τα ενήλικα και αναπτυσσόμενα ποντικών αντισταθμίζουν την απώλεια ύπνου. Χρησιμοποιώντας εξειδικευμένα σπιτάκια ποντικιών με εξαιρετικά ευαίσθητους αισθητήρες, παρακολούθησαν προσεκτικά τις κινήσεις και την αναπνοή των ποντικιών, επιτρέποντας στους ερευνητές να παρακολουθούν τον ύπνο και τις αφυπνίσεις τους.

Διαπίστωσαν ότι όταν τα ενήλικα μοντέλα ποντικιών έχαναν σημαντική ποσότητα ύπνου, την αντιστάθμιζαν αυξάνοντας τον ύπνο αργότερα κατά τις ενεργές ώρες τους. Η αντίδραση αυτή, που ονομάστηκε «ανάκαμψη ύπνου», επέτρεψε στους ενήλικες να «αναπληρώσουν» τον χαμένο ύπνο.

Από την άλλη, τα νεότερα ποντίκια δεν αναπλήρωσαν τον ύπνο, κάτι που είχε σοβαρές συνέπειες. Η στέρηση ύπνου στα νεαρά ποντίκια μείωσε πλήρως την απόδοσή τους σε μία εργασίας μνήμης, ενώ τα ενήλικα ήταν πολύ πιο ανθεκτικά μετά την απώλεια ύπνου.

Στη συνέχεια, οι ερευνητές μελέτησαν τις επιδράσεις του ύπνου και της στέρησης ύπνου στις νευρωνικές συνάψεις, οι οποίες μεσολαβούν στην επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων και αποτελούν την κύρια θέση για το σχηματισμό και την αποθήκευση της μνήμης. Είναι επίσης καλά μελετημένες για τον κομβικό τους ρόλο στην ευεργετική επίδραση της υγείας του ύπνου.

Οι ερευνητές πραγματοποίησαν μια σειρά μοριακών αναλύσεων για να εξετάσουν πώς η στέρηση ύπνου επηρεάζει τις συνάψεις. Χρησιμοποιώντας πρωτεϊνικές αναλύσεις, κατάφεραν να χαρτογραφήσουν τη σύνθεση των πρωτεϊνών και τις βιοχημικές αλλαγές που επηρεάζουν τις συνάψεις. Η ανάλυση έδειξε ότι η στέρηση ύπνου σε νεαρά ποντίκια, αλλά όχι σε ενήλικα, επηρέασε έντονα τον σχηματισμό συνάψεων, μια βασική πτυχή της ανάπτυξης του εγκεφάλου.

«Αυτό παρέχει τώρα ένα από τα μεγαλύτερα και πιο ολοκληρωμένα σύνολα δεδομένων για την εξέταση των μοριακών επιπτώσεων της απώλειας ύπνου σε όλη τη διάρκεια της ζωής», δήλωσε ο Diering.

Μελλοντικές θεραπείες για τον αυτισμό

Οι ερευνητές στοχεύουν τώρα την ανάπτυξη φαρμάκων νέας γενιάς, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε παιδιά. Αντί να δρουν ως ηρεμιστικά μεταβάλλοντας την ίδια τη συμπεριφορά του ύπνου, ελπίζουν να δημιουργήσουν ένα φάρμακο που θα μπορεί να στοχεύει στις συνάψεις για την αποκατάσταση της λειτουργίας του ύπνου.

«Ο ύπνος είναι σημαντικός για ολόκληρη τη ζωή και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης. Η βαθύτερη κατανόηση των προβλημάτων ύπνου στις Διαταραχές του Φάσματος του Αυτισμού θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια σημαντική θεραπευτική οδό για τη θεραπεία του αυτισμού και άλλων αναπτυξιακών προβλημάτων» καταλήγει ο Diering.

Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν στην επιστημονική επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences.