Παγκόσμια Εβδομάδα Εμβολιασμού: Η αξία των εμβολίων

Στην προ εμβολιασμού εποχή, οι θάνατοι από ευλογιά και ιλαρά κατά τη διάρκεια επιδημιών ήταν μαζικοί, ιδιαίτερα στα παιδιά και τις ευαίσθητες ομάδες. Σήμερα η εικόνα αυτή έχει αντικατασταθεί με μία επίσης εντυπωσιακή αλλά αντίθετη εικόνα, καθώς χάριν των εμβολίων κάθε 60 δευτερόλεπτα υπολογίζεται ότι σώζονται στο κόσμο 5 ζωές από λοιμώδη νοσήματα.

Αν διερευνήσουμε τα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ως τις ημέρες μας, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις υπόλοιπες χώρες, θα διαπιστώσουμε δραματική μείωση. Ενδεικτικά, κάθε χρόνο τα εμβόλια προλαμβάνουν μέχρι 3 εκατομμύρια θανάτους και αποτρέπουν αναπηρίες σε 750.000 παιδιά παγκοσμίως.

Μάλιστα, αν γυρίσουμε σε παλαιότερες περιόδους, τόσο στην αρχαιότητα όσο και στο Μεσαίωνα, ολόκληρες γενιές ξεκληρίζονταν από νοσήματα όπως η πανώλη, η χολέρα, η ευλογιά, o τυφοειδής πυρετός. Χάρη στη συστηματική εφαρμογή προγραμμάτων εμβολιασμού, οι αναπτυγμένες χώρες έχουν καταφέρει την εξάλειψη θανατηφόρων νοσημάτων, όπως η πολιομυελίτιδα, αλλά και τη δραματική μείωση άλλων σοβαρών νοσημάτων, όπως η διφθερίτιδα, ο τέτανος, η ιλαρά και η ερυθρά.

Επιπρόσθετα, από την εποχή που τα εμβόλια καθιερώθηκαν στην ιατρική πρακτική, ο μέσος όρος επιβίωσης αυξήθηκε κατά 15-25 έτη και αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω μέσω του άμεσου και έμμεσου οφέλους στην υγεία των ανθρώπων.

Τα εμβόλια αποτελούν εργαλείο Δημόσιας Υγείας

Τα εμβόλια αποτελούν εργαλείο Δημόσιας Υγείας, καθώς το ατομικό όφελος του εμβολιασμένου ατόμου μεταφράζεται σε συλλογικό όφελος τόσο μέσω της επίδρασης στην επιδημιολογία του νοσήματος όσο και μέσω της «ανοσίας κοινότητας» που οδηγεί σε προστασία όχι μόνο του ατόμου αλλά και του ίδιου του πληθυσμού. Ταυτόχρονα, ο εμβολιασμός μπορεί να μειώσει ουσιαστικά κοινωνικοοικονομικές αδικίες απέναντι στην υγεία και τα λοιμώδη νοσήματα.

Η σημασία τους δε, είναι ζωτική για την προστασία του πληθυσμού σε περιπτώσεις πανδημίας. Ο WHO έχει δηλώσει ότι τα εμβόλια είναι «τα πιο σημαντικά εργαλεία για τη μείωση της νοσηρότητας και θνησιμότητας που σχετίζεται με πανδημίες».

Η ευρεία χρήση των εμβολίων στη διάρκεια επιδημιών είναι η μόνη που μπορεί να διασφαλίσει αυξημένη παραγωγή και να καλύψει τις ανάγκες μίας επερχόμενης πανδημίας με αποτέλεσμα να θεωρείται η καλύτερη στρατηγική «μακράς διάρκειας» της Δημόσιας Υγείας.

Οι εξελίξεις στο χώρο των εμβολίων

Ωστόσο, η μετάβαση από την εικόνα των παιδικών θανάτων στην εικόνα του υγιούς παιδιού που μεγαλώνει ως υγιής ενήλικας, φθάνοντας στην 8η-9η δεκαετία της ζωής του, δεν αντιστράφηκε εύκολα. Απαίτησε μεγάλες καινοτομίες στην παρασκευή πιο αποτελεσματικών και ασφαλών εμβολίων, στην ανάπτυξη νέων μεθοδολογιών ελέγχου της ποιότητας των εμβολίων που κυκλοφορούν, αλλαγές στη μελέτη και έγκριση στην παρασκευή νέων μορίων και καινοτόμων εμβολίων. Έτσι, σήμερα η Ιατρική διαθέτει εμβόλια για την πρόληψη 29 νοσημάτων και πάνω από 20 νέα εμβόλια σε ανάπτυξη.

Είναι αληθές ότι πολλά λοιμώδη νοσήματα μπορούν να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά με τη χρήση αντιβιοτικών.

Ωστόσο, ταυτόχρονα υποσημειώνεται ο μεγάλος βαθμός αντοχής, που αναπτύσσεται απέναντι σε πολλά αντιβιοτικά που αποτελούν βασική φαρέτρα στη θεραπευτική μας προσέγγιση.

Επίσης, τα εμβόλια προσφέρουν ακόμη και στην ογκολογία προλαμβάνοντας λοιμογόνους παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη καρκίνου.

Σήμερα η έρευνα επενδύει τεράστια ανθρώπινα και υλικά κεφάλαια στον αγώνα της βελτίωσης της ποιότητας ζωής και του υγιούς μεγαλώματος των ανθρώπων. Στο κεφάλαιο αυτό, η επίδραση του εμβολιασμού των ενηλίκων είναι εξαιρετικά σημαντική μέσω της μείωσης της συνολικής νοσηρότητας και της μείωσης επιπλοκών από λοιμώδη νοσήματα σε επίπεδα που φθάνουν και στο 60% και της θνησιμότητας που μπορεί να προσεγγίζει και το 80% στην περίπτωση της Γρίπης.

Οικονομική αξία των εμβολίων

Πέραν της προστασίας από τα μεταδοτικά νοσήματα και της συνακόλουθης εξοικονόμησης πόρων από τη θεραπευτική αντιμετώπιση που αυτά θα απαιτούσαν εάν δεν προλαμβάνονταν, τα εμβόλια μπορούν επίσης να μειώσουν τον κίνδυνο δευτεροπαθών λοιμώξεων. Πιο συγκεκριμένα, μειώνονται οι ανάγκες για εισαγωγή/νοσηλεία των υγιών πλέον ατόμων σε μονάδες Πρωτοβάθμιας & Δευτεροβάθμιας Φροντίδας Υγείας και ως εκ τούτου, αποφεύγεται η έκθεση των εμβολιασμένων ατόμων σε πολυανθεκτικά παθογόνα.

Τα πλεονεκτήματα της ανοσοποίησης μέσω του εμβολιασμού περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων: τη σημαντικά βελτιωμένη συμμόρφωση στη θεραπεία, τη μειωμένη εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών και ως εκ τούτου τη μειωμένη ανάγκη για παρακολούθηση και θεραπεία αυτών των ενεργειών. Κοινή συνέπεια όλων αυτών είναι η μείωση των αναγκών για συνταγογράφηση. Έτσι, περιορίζεται η πολυφαρμακία (και συνεπώς η φαρμακευτική δαπάνη) και καταστέλλεται η ενδεχόμενη εμφάνιση φαρμακευτικών αλληλεπιδράσεων, ειδικά σε ηλικιωμένα άτομα και σε χρόνιους πάσχοντες ασθενείς, προφυλάσσοντάς τους από πιθανή επιπρόσθετη επιβάρυνση της υγείας τους. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι αφενός η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων και αφετέρου η εξοικονόμηση πόρων για υγειονομική περίθαλψη.

Για να εκτιμηθεί ωστόσο η πραγματική οικονομική αξία του εμβολιασμού, θα πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν τόσο τα άμεσα όσο και τα έμμεσα πλεονεκτήματα που προσφέρει και να γίνει προσπάθεια, ώστε να αποτιμηθεί το ευρύ φάσμα της πολυεπίπεδης επίδρασής του.

Σύγχρονες προκλήσεις για παγκόσμια ανοσοποίηση

Τα τελευταία χρόνια έχουν γεννηθεί προσδοκίες για την παρασκευή και χρήση νέων πρωτοποριακών εμβολίων μέσω της αλματώδους ανάπτυξης της βιοτεχνολογίας.

Ενδεικτικά, 400 ερευνητικά προγράμματα είναι σε εξέλιξη για την ανάπτυξη μελλοντικών εμβολίων για την πρόληψη σημαντικών νοσημάτων, όπως η γρίπη των πτηνών και το σύνδρομο AIDS.

Προσδοκίες υπάρχουν και για εφαρμογή νέων οδών χορήγησης των εμβολίων περισσότερο εύχρηστων και λιγότερο επώδυνων (πχ. ενδοδερμικά). Η νέα γενιά εμβολίων στοχεύει πέρα από την πρόληψη των θανάτων και στην πρόληψη της νοσηρότητας, με αποτέλεσμα μείωση εισαγωγών στο Νοσοκομείο και ιατρικών επεμβάσεων, μείωση οικονομικού κόστους, αποτροπή ενοχλητικών συμπτωμάτων και μείωση κοινωνικού κόστους. Επίσης, μερικά από αυτά στοχεύουν ειδικές ομάδες πληθυσμού (γυναίκες, ηλικιωμένοι) ή αλληλοσυμπληρώνονται με δευτερογενή προληπτικά μέτρα

Όλα αυτά συμβαίνουν στον 21ο αιώνα, σε ένα περιβάλλον αναδυόμενων κινδύνων, όπως η αύξηση της μετανάστευσης, το μαζικό προσφυγικό κύμα από τις ισλαμικές χώρες προς την Ευρώπη, οι αυξημένες ταξιδιωτικές μετακινήσεις, η απειλή βιολογικών πολέμων, η γήρανση του πληθυσμού, η αντοχή των μικροοργανισμών στα φάρμακα και η αυξανόμενη επιβίωση ασθενών ευάλωτων σε λοιμώξεις (πχ. ασθενείς με AIDS).

Τα επόμενα χρόνια αναμένονται σημαντικές εξελίξεις στο χώρο των εμβολίων. Η νέα γενιά εμβολίων θα περιλαμβάνει, πλην των αντικαρκινικών, και εμβόλια για την πρόληψη αλλεργιών, για τη διακοπή συνηθειών, όπως το κάπνισμα, για άλλες απειλητικές λοιμώξεις (πχ. ελονοσία) και για διάφορα άλλα νοσήματα με ανοσολογικό υπόβαθρο (πχ. Νόσος Alzheimer).

Ωστόσο, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι η αύξηση της αποδοχής των εμβολίων και ο σχεδιασμός των καλύτερων προγραμμάτων εμβολιασμού.

Ο ορθός χειρισμός των ζητημάτων ασφαλείας αποτελεί παράγοντα-κλειδί στη διασφάλιση υψηλής αποδοχής και κάλυψης του πληθυσμού. Θα πρέπει να γίνει μεγαλύτερη προσπάθεια στην καλύτερη αξιολόγηση των πραγματικών ανεπιθύμητων ενεργειών και την απαλλαγή των εμβολίων από λανθασμένες συσχετίσεις. Την ίδια στιγμή, η ορθή εφαρμογή και χρήση τους αποτελεί το κλειδί στο σχεδιασμό σωστών προγραμμάτων εμβολιασμού που θα μπορούν να μειώνουν αποτελεσματικά και γρήγορα την επιδημιολογία των λοιμωδών νοσημάτων και να προφυλάσσουν αποτελεσματικά τον πληθυσμό.

Σε αυτή την πορεία, η συνεργασία μεταξύ της Φαρμακοβιομηχανίας, της Έρευνας, των Αρχών Υγείας και των Κυβερνήσεων θα παίξει καταλυτικό ρόλο στην πρόοδο και ανάπτυξη των εμβολίων για τη μεγιστοποίηση του οφέλους στον πληθυσμό.

Εμβολιασμός: Ο ακρογωνιαίος λίθος ενός αποτελεσματικού συστήματος υγείας

«Η ανοσοποίηση είναι μία μεγάλη ιστορία επιτυχίας στο χώρο της δημόσιας υγείας. Οι ζωές εκατομμυρίων παιδιών έχουν σωθεί, εκατομμύρια έχουν την ευκαιρία για μακρύτερη, υγιέστερη ζωή, μεγαλύτερες πιθανότητες να μάθουν, να παίξουν, να διαβάσουν και να γράψουν, να κινούνται ελεύθερα χωρίς να υποφέρουν».

Νέλσον Μαντέλα
Βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης το 1993

Ιωάννα Τσιαούση
Γυναικολόγος – Μαιευτήρας
Md, exeMBA (E&B Athens)
Medical Director
Vianex / Vaccines Division