Το μείζον ιατροκοινωνικό θέμα της υπογονιμότητας και η Βιοηθική
Σε μείζον ιατροκοινωνικό ζήτημα αναδεικνύεται στις μέρες μας η υπογονιμότητα, διαδραματίζοντας έναν από τους «πρωταγωνιστικούς» ρόλους στο διεθνές επιστημονικό και ερευνητικό προσκήνιο, μαζί με τις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που εφαρμόζονται πλέον από τη σύγχρονη βιοϊατρική τεχνολογία.
Η αλματώδης πρόοδος των βιολογικών επιστημών, που σήμερα επιδεικνύει επιτεύγματα όπως η θεραπευτική κλωνοποίηση και η χρήση γονιμοποιημένων ωαρίων για την έρευνα και τη βελτίωση του ανθρώπινου οργανισμού, έχει, αναπόφευκτα, δημιουργήσει πολύπλοκα ερωτήματα και πολλαπλά διλήμματα, τόσο στη θεραπευτική προσέγγιση διαφόρων σοβαρών παθήσεων, όσο και στο πεδίο της αναγεννητικής ιατρικής. Τα ιατρο-νομικά αυτά θέματα καλούνται να ρυθμίσουν οι κανόνες ενός νέου δικαίου, του βιοδικαίου, το οποίο πρέπει να αναπτυχθεί ανάλογα με την εξέλιξη των καινούριων επιστημών, αλλά και με βάση τον πλήρη σεβασμό στην ανθρώπινη υπόσταση.
Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, είναι γεγονός ότι η υπογονιμότητα εξακολουθεί να παραμένει σημαντικό πρόβλημα των σύγχρονων κοινωνιών, καθώς, όπως προκύπτει από τον σχετικό Παγκόσμιο Χάρτη, πάνω από 80 εκατομμύρια ζευγαριών σε διεθνές επίπεδο αντιμετωπίζουν πρόβλημα σύλληψης ή δεν έχουν αποκτήσει ακόμα τουλάχιστον ένα παιδί.
Στον ευρύτερο δυτικό κόσμο, ποσοστό 15% των υπογόνιμων ζευγαριών δεν έχουν καμία παθολογία του γεννητικού συστήματος, στο 85% δεν εμφανίζεται αποδεδειγμένη αιτία υπογονιμότητας (39%). Ωστόσο, μεταξύ τους παρατηρούνται διαταραχές του ενδοκρινικού συστήματος (35%), επίκτητοι σαλπιγγικοί (27%) και μη-σαλπιγγικοί παράγοντες (10%), σεξουαλική δυσλειτουργία (1%) και συγγενείς ανωμαλίες (1%). Η υπογονιμότητα του ζεύγους οφείλεται στον άνδρα σε ποσοστό 20%, στο 40% έως 50% οφείλεται στη γυναίκα, ενώ στο 30% έως 40% συνυπάρχει και στους δύο.
Στη χώρα μας ισχύουν, γενικά, τα ίδια δεδομένα, αναλογικά και με τον πληθυσμό, αλλά ενθαρρυντικό νέο είναι ότι τα υπογόνιμα ζευγάρια δεν καταφεύγουν πλέον στο εξωτερικό για να αποκτήσουν παιδί, καθώς η σχετική εξειδίκευση του Ελληνικού ιατρικού δυναμικού είναι, σήμερα, άριστη. Αντιθέτως, καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες μιας μαζικής εισροής υπογόνιμων ζευγαριών από το εξωτερικό προς την Ελλάδα, όπου πραγματοποιούνται περίπου 14.000 κύκλοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ετησίως. Παράλληλα, στην εισροή αυτή συμβάλλουν και οι διάφοροι νομοθετικοί περιορισμοί που ισχύουν σε πολλές χώρες του κόσμου σχετικά με τις διάφορες αναπαραγωγικές εναλλακτικές, όπως π.χ. για την κατάψυξη ωαρίων και ωοθηκικού ιστού, την προεμφυτευτική γενετική διάγνωση, την παρένθετη μητρότητα κτλ.
Επιπλέον, πέραν των σύγχρονων επιστημονικών στοιχείων, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αναδρομή στο παρελθόν για την παρατήρηση του προβλήματος της υπογονιμότητας από την αρχαιότητα έως σήμερα, καθώς και η ανάδειξη της σημασίας που έδινε ο άνθρωπος των πρωτόγονων κοινωνιών στη διατήρηση του είδους και στην αναπαραγωγή.
Με αυτά τα δεδομένα, και με στόχο την ανταλλαγή γνώσεων και την επιμόρφωση γύρω από τα νεότερα δεδομένα της έρευνας και της κλινικής πράξης, η Ελληνική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής (Ε.Ε.Α.Ι.) διοργανώνει την 3η Επιστημονική της Εκδήλωση με τίτλο «Ιπποκράτειο Πνεύμα – Βιοηθικές Προσεγγίσεις στην Ανθρώπινη Αναπαραγωγή», το Σάββατο 13 Δεκεμβρίου 2014 στην Αθήνα (Συνεδριακό και Εκπαιδευτικό Κέντρο Ε.Ε.Α.Ι., Παπανικολή 10, Χαλάνδρι).
Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης έχουν προγραμματιστεί διαλέξεις και συνεδρίες στοχευμένες σε πεδία που αφορούν πολλές ειδικότητες, όπως Γυναικολόγους, Παιδιάτρους, Βιολόγους, Γενετιστές κ.α.
Η εκδήλωση τελεί υπό την αιγίδα των Υπουργείου Υγείας, Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών, Πανελληνίου Ιατρικού Συλλόγου και Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών.
Για το θέμα, πραγματοποίησαν συνέντευξη τύπου, στην οποία παρέστησαν ο Πρόεδρος της Ε.Ε.Α.Ι. Καθηγητής κ. Ευγένιος Κουμαντάκης, ο Νεφρολόγος, Πρόεδρος της Εταιρείας Διάδοσης Ιπποκρατείου Πνεύματος (Ε.Δ.Ι.Π.) κ. Πάνος Ζηρογιάννης, ο Μαιευτήρας – Γυναικολόγος με εξειδίκευση στην αναπαραγωγή, Γενικός Γραμματέας της Ε.Ε.Α.Ι. κ. Κωνσταντίνος Πάντος και η Αντιπρύτανης, Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Ισμήνη Κριάρη.
Όπως υπογράμμισε ο Καθηγητής κ. Κουμαντάκης, η Ε.Ε.Α.Ι, η οποία ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 2013, (A.M.E.: 29763, αρ.διατ. Ειρ/κείου Χαλανδρίου: 31/23-09-2013), αποτελεί επιστημονικό Σωματείο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Στους κύριους στόχους της περιλαμβάνονται η προώθηση και η ανταλλαγή επιστημονικής σκέψης, κλινικής εμπειρίας και έρευνας μεταξύ ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων, ως και βιολόγων, γενετιστών, ερευνητών που ασχολούνται άμεσα ή έμμεσα με την αντιμετώπιση της ανθρώπινης αναπαραγωγής, καθώς και η μετάδοση γνώσεων για την πρόληψη νοσημάτων και τη διατήρηση της καλής υγείας των πολιτών.
Την 28η Οκτωβρίου 2013, αμέσως μετά την ίδρυσή της, η Ε.Ε.Α.Ι. ξεκίνησε το πρώτο της επιστημονικό, επιμορφωτικό εξειδικευμένο πρόγραμμα e-learning με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων, προς ιατρούς, βιολόγους, νοσηλεύτριες και μαίες, με θέμα "ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ", σε συνεργασία με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.). Το πρόγραμμα συνδυάζει, πέραν των μαθημάτων, και πρακτική άσκηση των επί μέρους αντικειμένων, καθώς και κλινική έρευνα. Η πρακτική άσκηση διεξάγεται σε ειδικούς χώρους με προσομοιωτές, χώρους χειρουργείων και εργαστηρίων της Κλινικής Γένεσις Αθηνών Α.Ε. και με χρήση ζώντων προτύπων (ερευνητικό κέντρο ELPEN), με τηλεματική και προσωπική παρουσία των εκπαιδευομένων
Για την ιατρική εκπαίδευση από τον Ιπποκράτη μέχρι σήμερα έκανε λόγο ο κ. Ζηρογιάννης, επισημαίνοντας ότι ο άνθρωπος αντιδρούσε ανέκαθεν στους παντός είδους κινδύνους και βλαπτικές επιδράσεις με αρχέγονους θεραπευτικούς τρόπους. Αυτές οι προσπάθειες, στα πρώτα βήματα των ανθρώπων, δεν ήταν παρά μια απλή, ενστικτώδης άμυνα, όπως την υπαγόρευε το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.
Η καθημερινή επανάληψη και για πολλά χρόνια, των ενστικτωδών αυτών πράξεων και ενεργειών, είχε ως αποτέλεσμα να συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος τον τρόπο αντιμετώπισης ορισμένων καταστάσεων, να αποκτήσει δηλαδή, την πείρα, η οποία τον εισήγαγε σταδιακά στην εμπειρική φάση εφαρμογής της Ιατρικής, η οποία διήρκεσε πολλές χιλιάδες χρόνια. Η περίοδος από την ενστικτώδη ή εμπειρική ιατρική διαπλέκεται με το μαγικό, δαιμονολογικό ή θεοκρατικό στάδιο που επακολούθησε. Σ' αυτές τις μεταπτώσεις, διακρίνουμε τα ίχνη μιας, ενστικτώδους εκπαιδευτικής διαδικασίας, η οποία πρέπει να περνούσε από πατέρα σε γιο
Αναφερόμενος στην υπογονιμότητα και την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, ο κ. Πάντος τόνισε ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η διασυνοριακή μετακίνηση ζευγαριών είναι ένα αναπόφευκτο γεγονός και η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι η κύρια παρεχόμενη υπηρεσία στο πλαίσιο του ιατρικού τουρισμού.
Η υπογονιμότητα είναι ένα απρόσμενο και δραματικό γεγονός για πολλά ζευγάρια, δεδομένου ότι η τεκνοποίηση θεωρείται μια φυσική διαδικασία και δικαίωμα από επιλογή. Για το σύγχρονο ζευγάρι πατρίδα του είναι η υδρόγειος και σύνορα, προκειμένου να δώσει λύση στα αναπαραγωγικά του προβλήματα, δεν υπάρχουν. Το σύγχρονο ζευγάρι ενημερώνεται, επιλέγει, αποφασίζει και καταφεύγει, προκειμένου να δεχτεί ιατρικές υπηρεσίες, στα κέντρα και στις χώρες που δίνουν τις μεγαλύτερες δυνατότητες και επιτυχία.
Η διασυνοριακή μετακίνηση ζευγαριών έχει ήδη θεσπιστεί νομοθετικά με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 24/2011. Μόνο στις ΗΠΑ για το έτος 2014 υπολογίζεται ότι 1.200.000 Αμερικανοί ταξίδεψαν εκτός συνόρων για ιατρική βοήθεια. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι γι' αυτή τη διασυνοριακή κυκλοφορία των υπογόνιμων ζευγαριών. Οι κυριότεροι είναι:
• η απογοήτευση που προέρχεται από πολλαπλές αποτυχημένες εξωσωματικές γονιμοποιήσεις στη χώρα τους,
• και το περιοριστικό νομικό πλαίσιο, το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις δεν τους δίνει διέξοδο.
Οι λόγοι μετακίνησης υπογόνιμων ζευγαριών για τη θεραπευτική αντιμετώπιση του προβλήματος τους ποικίλουν ανάλογα με τη χώρα προέλευσης τους. Οι νομοθετικοί περιορισμοί είναι η κύρια αιτία για χώρες όπως η Αίγυπτος, Ιταλία, Γερμανία όπου απαγορεύεται η παρένθετη μητρότητα, ενώ η δωρεά ωαρίων απαγορεύεται σε Ιταλία, Γερμανία, Ιαπωνία, Νορβηγία, ο αριθμός των εμβρύων προς μεταφορά που σε πολλές χώρες της Ευρώπης είναι μόνον 1, η κατάψυξη γονιμοποιημένων ωαρίων που απαγορεύεται στην Ιταλία.
Γνωστοί δότες με δυνατότητα των παιδιών να μάθουν την ταυτότητα του δότου αποτελεί την κύρια αιτία μετακίνησης των Αυστραλών, αφού σε μας επιτρέπεται η δωρεά γεννητικού υλικού πάντοτε όμως με ανωνυμία δότη και λήπτη γεννητικού υλικού. Αυτά είναι μερικά μόνο παραδείγματα νομοθετικών περιορισμών σε αντιδιαστολή με το προοδευτικό νομικό πλαίσιο της Ελλάδας όπου μεταξύ άλλων επιτρέπεται η κατάψυξη ωαρίων, η κατάψυξη ωοθηκικού ιστού, η προεμφυτευτική γενετική διάγνωση με ή χωρίς ιστοσυμβατότητα, η θεραπευτική αντιμετώπιση των μόνων άγαμων γυναικών και η παρένθετη μητρότητα.
Σύμφωνα με τις σχετικές εκτιμήσεις, μέχρι το 2020 αναμένεται σημαντική αύξηση των επισκεπτών στη χώρα μας, για να τους παρασχεθούν υπηρεσίες υγείας. Το 40% υπολογίζεται ότι θα προέλθει από την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας. Συνεπώς καθίσταται σαφές γιατί αυτή η δυνατότητα της χώρας μας δεν πρέπει να χαθεί και η χώρα μας να διεκδικήσει ένα αξιοσέβαστο μερίδιο στον διεθνή ιατρικό τουρισμό.
Ύψιστης σημασίας στην απόφαση των υπογόνιμων ζευγαριών να επιλέξουν την Ελλάδα ως προορισμό θεραπεία γονιμότητάς τους εκτός από το συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο στα θέματα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής της χώρας μας, είναι και άλλοι παράγοντες όπως είναι η άριστη εξειδίκευση μας στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, τα υψηλά ποσοστά επιτυχίας, η προσβασιμότητα της θεραπείας γονιμότητας, η ποιότητα των προσφερομένων υπηρεσιών καθώς και το κόστος της θεραπείας, που στην Ελλάδα είναι χαμηλότερο σε σχέση με πολλές άλλες χώρες.
Φαίνεται ότι ο πιο επιτυχημένος τρόπος προώθησης του ιατρικού τουρισμού, όπως τονίστηκε στην συνέντευξη τύπου, «εξακολουθεί να είναι η δια του στόματος διαφήμιση. Φανταστείτε, τι διαφήμιση είναι για την Ελλάδα να γυρίζει ένα ζευγάρι στη χώρα του και να λεει ότι ΕΓΙΝΕ ΓΟΝΙΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Ας μην ξεχνάμε ότι τα περισσότερα ζευγάρια που μετακινούνται από χώρα σε χώρα συνήθως έχουν πολλές αποτυχημένες προσπάθειες στο ενεργητικό τους».
Άλλοι τρόποι προώθησης του ιατρικού τουρισμού είναι η γνωστοποίηση των ιατρικών υπηρεσιών είτε δια μέσω ΜΜΕ, είτε απευθείας στους καταναλωτές μέσω ανακοίνωσης ποσοστών επιτυχίας, η ανακοίνωση νέων επιστημονικών επιτευγμάτων, ερευνών και κλινικών εφαρμογών, και στον Ελλαδικό χώρο.
Οι προτάσεις της Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής (Ε.Ε.Α.Ι.) για την ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού στη χώρα μας είναι οι εξής:
1. Θα πρέπει να δημιουργηθούν συνεργασίες προκειμένου να στηρίξουν την επιλογή των ζευγαριών να μεταβούν σε άλλη χώρα και να τύχουν εκεί θεραπευτική αγωγή θεσπίζοντας ένα σύστημα που θα εγγυάται τη μεταφορά ιατρικών πληροφοριών και συνεχή παρακολούθηση.
2. Θα πρέπει να γίνει πιστοποίηση των μονάδων που θέλουν να ενταχθούν ως πάροχοι ιατρικού τουρισμού συντασσόμενοι με οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
3. Θα πρέπει να οργανωθούν πακέτα που να περιέχουν μεταφορά, διαμονή, τουρισμό/ξενάγηση και ιατρική πράξη πάντα προς την κατεύθυνση της απλοποίησης της όλης διαδικασίας.
4. Θα πρέπει να ενημερωθεί και ευαισθητοποιηθεί το κοινό αναφορικά με τις επιλογές και τις δυνατότητες που προσφέρει ο ιατρικός τουρισμός.
5. Η Εθνική Αρχή της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής καθώς και το νομοθετικό πλαίσιο των Υπουργείων Τουρισμού και Υγείας θα αποτελέσουν μοχλό ανάπτυξης και προώθησης της Ελληνικής οικονομίας.
Από την πλευρά της, η κυρία Κριάρη υπογράμμισε ότι η γνώση της καταγωγής είναι θέμα που απασχολεί υπαρξιακά τους ανθρώπους τουλάχιστον από την εποχή του χαλκού. Ο Τηλέμαχος στην Οδύσσεια, αν και γιος της πιο γνωστής πιστής συζύγου της αρχαιότητας, στην ερώτηση εάν είναι παιδί του Οδυσσέα απαντά: Εκείνου γιος η μάνα μου λέει πως είμαι, όμως εγώ δεν ξέρω – Ποιός τον δικό του τον γονιό μπορεί να πει πως ξέρει? (Ραψωδία Α΄ στίχοι 222-223). (Μετ. Εφταλιώτη – Ποριώτη).
Το θέμα σήμερα είναι εξ ίσου σημαντικό, λόγω και των μεγάλων δυνατοτήτων που δίνουν οι γενετικές εξετάσεις και λόγω της γενικότερης προβληματικής σχετικά με την δημιουργία παιδιών με σπέρμα τρίτου δότη ή ωάριο τρίτης δότριας: Θα πρέπει να επιτραπεί στα παιδιά αυτά να γνωρίζουν το δότη των γαμετών;
Οι νομοθετικές ρυθμίσεις ποικίλλουν και προβλέπουν είτε την ανωνυμία, όπως η Γαλλία και η Ελλάδα, είτε την δυνατότητα της γνώσεως, όπως η Αγγλία, από το 2005, η Γερμανία, η Σουηδία και Ελβετία. Απόφαση του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της 31.1.1989 νομολόγησε ότι το δικαίωμα γνώσεως της καταγωγής συνάγεται από το δικαίωνα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, σε συνδυασμό με το άρθρο περί της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, του Θ.Ν.
Η προστασία της ιδιωτικής ζωής σημαίνει ότι κάθε άτομο θα πρέπει να είναι σε θέση να εξακριβώσει λεπτομέρειες για την ταυτότητά του /της και ότι το δικαίωμα του ατόμου σε αυτές τις πληροφορίες είναι σημαντικό, διότι έχει καθοριστικές διαπλαστικές συνέπειες για την προσωπικότητά του/της. Μεταξύ αυτών των πληροφοριών συγκαταλέγονται και εκείνες που αφορούν στην ταυτότητα των γονέων του ατόμου.
Ακόμα και αν αναγνωρίζεται στο κράτος ευρύ περιθώριο εκτιμήσεως κατά την ρύθμιση των θεμάτων αυτών το Δικαστήριο θεωρεί ότι η πρόβλεψη ενός στενού χρονικού ορίου για την άσκηση της αγωγής πατρότητας, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ειδικότερες λεπτομέρειες κάθε υποθέσεως και ειδικότερα ο χρόνος γνώσεως των πληροφοριών σχετικά με την πατρότητα, προσβάλλει αυτήν την ίδια την ουσία του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής, κατέληξαν οι ομιλητές στην συνέντευξη τύπου,
Διαβάστε ακόμη:
Έρευνα: Κίνδυνος υπογονιμότητας στους άνδρες από τα χημικά στα αντηλιακά