Η επιστήμη του «καλού στρες»: Τελικά, ποιο στρες μάς κάνει καλό και ποιο μάς αρρωσταίνει;

Ο γιατρός, ερευνητής του στρες και της υγιούς γήρανσης και συγγραφέας του βιβλίου «Το παράδοξο του στρες: Γιατί χρειάζεστε το άγχος για να ζήσετε περισσότερο, υγιέστερα και πιο ευτυχισμένα», Δρ. Sharon Bergquist, έχει αντίθετη άποψη.

Πιστεύει ότι το άγχος μπορεί στην πραγματικότητα να μάς κάνει καλό και ότι, μερικές φορές, το περισσότερο άγχος είναι στην πραγματικότητα χρήσιμο.

Αν και ακούγεται παράλογο ή στην καλύτερη περίπτωση αντιφατικό, αυτό ακριβώς δείχνει η συναρπαστική νέα επιστήμη της όρμησης, ή αλλιώς του «καλού στρες», τονίζει.

Η όρμηση (hormesis) είναι ένα βιολογικό φαινόμενο που περιγράφει μια διφασική απόκριση κυττάρων ή οργανισμών προς έναν στρεσογόνο παράγοντα ή η έκθεση σε χαμηλή δόση σε έναν δυνητικά επιβλαβή παράγοντα. Όταν η έκθεση στον στρεσογόνο παράγοντα είναι χαμηλή, προκαλείται ευεργετική επίδραση ή βελτιωμένη λειτουργία. Οι Υψηλότερες δόσεις αντίθετα, μπορεί να έχουν επιζήμια αποτελέσματα.

Άλλοι όροι που περιγράφουν την κατάσταση είναι το ευεργετικό στρες (eustress) ή ευάγχος.

Ο Δρ. Bergquist υποστηρίζει ότι ορισμένα είδη στρες δεν είναι μόνο ευεργετικά, αλλά και απαραίτητα. Χτίζουν την ανθεκτικότητα, υποστηρίζουν την υγεία του εγκεφάλου και του μεταβολισμού και προάγουν τη μακροζωία. Αυτή η νέα προσέγγιση του στρες είναι ένας από τους πιο συναρπαστικούς νέους τομείς της έρευνας για τη μακροζωία και την ευεξία.

Ενώ είναι αδιαμφισβήτητο ότι το χρόνιο στρες από καταστάσεις όπως η φροντίδα τρίτων, ο μη διαχειρίσιμος φόρτος εργασίας, μια χρόνια πάθηση, οι δύσκολες σχέσεις και οι οικονομικές δυσκολίες μπορούν να βλάψουν την υγεία, οι λεγόμενοι ορμονικοί στρεσογόνοι παράγοντες είναι διαφορετικοί.

Πρόκειται για διαλείπουσες, οξείες εκρήξεις στρες, όπως περίοδοι νηστείας, έντονης άσκησης ή εκμάθησης μιας νέας δεξιότητας.

Αυτοί οι στρεσογόνοι παράγοντες ενεργοποιούν την έμφυτη ικανότητα του σώματός μας να γίνεται ισχυρότερο και πιο ανθεκτικό ψυχικά και σωματικά.

Η αξιοποίηση του καλού στρες -και η εκμάθηση της διαφοράς μεταξύ του «στρες» και του «στρεσαρίσματος»- μπορεί να είναι το πιο μεταμορφωτικό και προσιτό εργαλείο αυτοβοήθειας που διαθέτουμε σήμερα. Και ίσως και το πιο διασκεδαστικό.

Η επιστήμη του καλού στρες

Τι ακριβώς είναι λοιπόν το στρες; Στρες είναι κάθε πρόκληση που διαταράσσει τη φυσική ισορροπία του σώματός μας, ή ομοιόσταση. Μια ενδιαφέρουσα ανακάλυψη στη βιολογία του στρες είναι ότι η αποκατάσταση από το στρες δεν μας επαναφέρει απλώς στην προηγούμενη κατάστασή μας.

Κατά τη διαδικασία της αποκατάστασης της ισορροπίας, είτε κάνουμε καθαρή ζημιά -όπως συμβαίνει με το χρόνιο στρες- είτε υπεραντισταθμίζουμε και αποκτούμε ανθεκτικότητα, η οποία βρίσκεται πίσω από τα οφέλη του ορμονικού στρες που ενισχύουν την υγεία. Κάθε άγχος προκαλεί μακροχρόνιες επιπτώσεις που διαμορφώνουν τη βιολογία μας. Αλλά ενώ το χρόνιο στρες μάς καθιστά λιγότερο ανθεκτικούς, το καλό στρες μας κάνει πιο δυνατούς.

Το στρες φτάνει μέχρι τα κύτταρά μας. Οι στρεσογόνοι παράγοντες της όρμησης -όπως η κατανάλωση φυτοχημικών, η διαλειμματική προπόνηση υψηλής έντασης (HIIT), η έκθεση στο κρύο και τη ζέστη, η διαλειμματική νηστεία που βελτιστοποιεί τους κιρκάδιους ρυθμούς και οι σκόπιμες διανοητικές και συναισθηματικές προκλήσεις- ενεργοποιούν γονίδια που είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή μας. Αυτά τα γονίδια μεταφέρουν τον κώδικα που θεραπεύει και αναγεννά το σώμα μας.

Αυξάνουν την αντιοξειδωτική μας ικανότητα, ρυθμίζουν τις φλεγμονές, επιδιορθώνουν το κατεστραμμένο DNA και τις πρωτεΐνες, ανακυκλώνουν τα παλιά και δυσλειτουργικά κύτταρα και αυξάνουν τα μιτοχόνδρια που παράγουν ενέργεια και αποτελούν τη ζωτική μας δύναμη.

Πιθανώς αναρωτιέστε γιατί έχουν σημασία όλα αυτά. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα που συναντά ο Δρ. Bergquist στο ιατρείο του, συμπεριλαμβανομένης της κόπωσης, της εγκεφαλικής ομίχλης, των πεπτικών προβλημάτων, των διαταραχών της διάθεσης και του πόνου, είναι εκδηλώσεις κυτταρικής βλάβης. Προέρχονται από κατεστραμμένο DNA, διαταραγμένα μιτοχόνδρια, οξειδωτικό στρες, χρόνια φλεγμονή και συσσωρευμένες πρωτεΐνες. Με την πάροδο του χρόνου, η κυτταρική βλάβη οδηγεί σε χρόνιες παθήσεις όπως ο διαβήτης, οι καρδιακές παθήσεις, η άνοια, η κατάθλιψη και ο καρκίνος. Ακόμη και η ανησυχητική μείωση του προσδόκιμου ζωής μπορεί να αποδοθεί στον τρόπο με τον οποίο το σύγχρονο περιβάλλον και ο τρόπος ζωής μας βλάπτουν τα κύτταρά μας.

Το καλό στρες, από την άλλη πλευρά, είναι η πύλη για να κάνουμε τα κύτταρά μας πιο ανθεκτικά και αποδοτικά στο στρες. Δεδομένου ότι τα κύτταρα είναι το πιο θεμελιώδες δομικό στοιχείο του σώματός μας, η αυτο-κατασκευή πιο υγιών κυττάρων είναι ένας τρόπος συστημικής βιολογίας για να φτάσουμε στο μέγιστο δυναμικό μας για υγεία, μακροζωία και απεριόριστες δυνατότητες.

Μια συνταγή καλού στρες

Ενώ οι περισσότερες από τις τρέχουσες συμβουλές για τη διαχείριση του άγχους αφορούν τη χάραξη ορίων, η όρμηση αφορά την υπέρβασή τους. Το να βγείτε έξω από τη λεγόμενη comfort zone σας, μπορεί να ακούγεται τρομακτικό, αλλά η πρόκληση δεν χρειάζεται να είναι ακραία για να είναι αποτελεσματική. Στην πραγματικότητα, δεν θα έπρεπε να είναι.

Η κατανάλωση περισσότερων τροφών φυτικής προέλευσης είναι ένα απλό παράδειγμα. Όταν τα φυτά αντιμετωπίζουν στρες στο περιβάλλον τους, παράγουν φυτοχημικά που, όταν εμείς με τη σειρά μας τα καταναλώνουμε, ενεργοποιούν την καλή μας άμυνα στο στρες.

Για παράδειγμα, η ρεσβερατρόλη στα σταφύλια, τα φιστίκια και τη μαύρη σοκολάτα ενεργοποιεί τις σιρτουίνες, τους κύριους ρυθμιστές της δημιουργίας νέων μιτοχονδρίων. Η σουλφοραφάνη στο μπρόκολο και το λάχανο ενεργοποιεί ένζυμα αποτοξίνωσης φάσης ΙΙ και αντιοξειδωτικά που διασπούν γρήγορα τις τοξίνες και καταπολεμούν το οξειδωτικό στρες.

Να θυμάστε ότι όσο πιο έντονο είναι το χρώμα και η γεύση του φυτού, τόσο πιο πλούσιο είναι σε φυτοχημικά που ενισχύουν το στρες.

Η νηστεία ή η αποχή από το φαγητό για πάνω από 12 ώρες, είναι μια ακόμη συνήθεια που επηρεάζει τις ορμόνες. Το αντιληπτό στρες από τη στέρηση θρεπτικών συστατικών απενεργοποιεί το mTOR (μηχανικός στόχος της ραπαμυκίνης), έναν κυτταρικό διακόπτη που ξεκινά την αυτοφαγία, τη μέθοδο του σώματός μας για τον καθαρισμό των κατεστραμμένων κυττάρων και την ανακύκλωση των συστατικών τους.

Μια διαλειμματική προπόνηση υψηλής έντασης, η οποία βασίζεται στην εναλλαγή έντονων εκρήξεων άσκησης και ξεκούρασης, είναι πρόκληση για το σώμα αλλά ιδιαίτερα ευεργετική. Εξαντλεί γρήγορα τις ενεργειακές αποθήκες, στέλνοντας ένα ισχυρό σήμα στρες που ενισχύει την παραγωγή των μιτοχονδρίων που παράγουν ενέργεια, αναβαθμίζοντας ουσιαστικά τις κυτταρικές μηχανές μας.

Η έκθεση στο κρύο και στη ζέστη, είναι ένας ακόμη τρόπος. Δεν χρειάζεται να ταξιδέψετε για να βουτήξετε σε παγωμένο νερό. Αρκεί ένα ντους με κρύο νερό 30 δευτερολέπτων για να ενεργοποιηθούν τα μονοπάτια αντίδρασης στο στρες που αυξάνουν τα κίνητρα, τη διάθεση και τον μεταβολισμό.

Η έκθεση στη θερμότητα μπορεί να είναι μια πιο χαλαρωτική και ευχάριστη εναλλακτική λύση. Οι σάουνες ή τα ζεστά λουτρά ενεργοποιούν τις πρωτεΐνες θερμικού σοκ (HSPs), οι οποίες βοηθούν στην επιδιόρθωση κατεστραμμένων πρωτεϊνών, στη μείωση της φλεγμονής και στην ενίσχυση της κυτταρικής ανθεκτικότητας. Μόλις 20 λεπτά σε μια σάουνα μιμούνται τα αποτελέσματα της άσκησης, αυξάνοντας τον καρδιακό ρυθμό και ενεργοποιώντας μονοπάτια απόκρισης στο στρες που βελτιώνουν την καρδιαγγειακή υγεία, τη λειτουργία του εγκεφάλου και τη μακροζωία.

Ακόμα και οι γνωστικές και συναισθηματικές προκλήσεις διεγείρουν τον εγκεφαλικό νευροτροφικό παράγοντα (BDNF), έναν αυξητικό παράγοντα που δημιουργεί νέες συνάψεις μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων και ενισχύει τις υπάρχουσες μέσω της νευροπλαστικότητας. Η αναβάθμιση του υλικού του εγκεφάλου μας τον καθιστά πιο ανθεκτικό και ικανό για μεγαλύτερη δημιουργικότητα, σκέψη και ρύθμιση της διάθεσης.

Τα φυτοχημικά στις τροφές, η νηστεία, η υψηλής έντασης διαλειμματική προπόνηση και η σάουνα αυξάνουν επίσης τον BDNF, πράγμα που σημαίνει ότι η εκπαίδευση του σώματός σας για τη διαχείριση του στρες κάνει και τον εγκέφαλό σας πιο προσαρμοστικό.

Αυτό το φαινόμενο της διασταυρούμενης προσαρμογής -όπου το στρες από οποιονδήποτε ορμονικό στρεσογόνο παράγοντα δημιουργεί ανθεκτικότητα έναντι άλλων- είναι η πεμπτουσία της ιατρικής νου-σώματος. Μπορούμε να προκαλέσουμε το σώμα μας για να ενισχύσουμε τη συναισθηματική μας ανθεκτικότητα και το αντίστροφο.

Ανταλλαγή της άνεσης με στρατηγικό στρες

Tο καλό στρες είναι απαραίτητο για τη φυσιολογία μας. Σίγουρα, τα αρχαία γονίδιά μας δεν είναι κατάλληλα για να αντιμετωπίσουν τα επεξεργασμένα τρόφιμα, την καθιστική ζωή και το χρόνιο στρες.

Δεν είναι όμως σχεδιασμένα και για να αντιμετωπίζουν την έλλειψη ορμονικού στρες - το οποίο αποτελεί κρυφό παράγοντα κινδύνου που παραβλέπεται στον σύγχρονο κόσμο της άνεσης.

Ο Δρ. Bergquist τονίζει ότι είναι καιρός να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με το στρες και αντί να στοχεύουμε στην εξάλειψή του, να μάθουμε να το βελτιστοποιούμε.

Πηγή: TIME