Τι είναι η λοβοτομή: Χρήσεις, διαδικασία και γιατί είναι πλέον σπάνια

Αλλά σήμερα θεωρείται σε μεγάλο βαθμό ως μια αμφιλεγόμενη και ξεπερασμένη διαδικασία. Αρχικά έγινε για την μείωση των συμπτωμάτων ψυχιατρικών διαταραχών, και περιλάμβανε χειρουργική αποκοπή συνδέσεων στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου. Με την πάροδο του χρόνου, η λοβοτομή μπήκε στο στόχαστρο λόγω των σοβαρών παρενεργειών της, των ηθικών προβληματισμών και των προόδων στην ψυχιατρική ιατρική.

Αυτό το άρθρο παρουσιάζει το ιστορικό, τη διαδικασία, τις χρήσεις και την παρακμή της λοβοτομής, προσφέροντας πληροφορίες ως προς το γιατί αυτή η πάλαι ποτέ συνήθης πρακτική είναι πλέον ουσιαστικά ξεπερασμένη.

Η ιστορία της λοβοτομής

Πρώιμη ανάπτυξη

Η ιδέα της χειρουργικής αλλαγής του εγκεφάλου για τη θεραπεία ψυχικών ασθενειών χρονολογείται από τα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Ελβετός ψυχίατρος Gottlieb Burckhardt πραγματοποίησε τις πρώτες καταγεγραμμένες ψυχοχειρουργικές επεμβάσεις το 1888, αφαιρώντας τμήματα του εγκεφαλικού φλοιού από ασθενείς με σχιζοφρένεια. Τα αποτελέσματά του ήταν ανάμεικτα, με κάποιες βελτιώσεις και έναν θάνατο ασθενούς, γεγονός που οδήγησε σε σκεπτικισμό σχετικά με τη διαδικασία.

Το έργο του Egas Moniz (1930)

Ο Πορτογάλος νευρολόγος Egas Moniz πρωτοστάτησε στις σύγχρονες τεχνικές λοβοτομής τη δεκαετία του 1930. Πιστεύοντας ότι κάθε ψυχική νόσος προκαλείται από μη φυσιολογικές νευρικές συνδέσεις, ο Moniz ανέπτυξε την λευκοτομή (leucotomy), μια διαδικασία που περιελάμβανε διάνοιξη οπών στο κρανίο και την αποκοπή ινών στον προμετωπιαίο φλοιό.

• Το 1935, ο Moniz και η συνάδελφός του, Almeida Lima, πραγματοποίησαν τις πρώτες λευκοτομές.
• Η δουλειά του Moniz του χάρισε το Νόμπελ Ιατρικής το 1949, παρά τις αυξανόμενες ανησυχίες για τις παρενέργειες της διαδικασίας.

Επέκταση στις Ηνωμένες Πολιτείες

Ο Αμερικανός νευρολόγος Walter Freeman, μαζί με τον νευροχειρουργό James Watts, έφεραν την λοβοτομή στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1940. Ο Freeman βελτίωσε τη διαδικασία, καθιστώντας την πιο γρήγορη και ευρέως προσβάσιμη. Αργότερα ανέπτυξε τη διακογχική λοβοτομή, η οποία περιελάμβανε την εισαγωγή ενός εργαλείου μέσα από την κόγχη του ματιού για να κόψει εγκεφαλικές συνδέσεις.

Οι λοβοτομές χρησιμοποιούνταν ευρέως, ιδιαίτερα για:

• Σχιζοφρένεια
• Σοβαρή κατάθλιψη
• Διπολική διαταραχή
• Βίαια ή ανεξέλεγκτη συμπεριφορά

Στο αποκορύφωμά της, πραγματοποιούνταν χιλιάδες λοβοτομές ετησίως, συχνά με αμφισβητήσιμες πρακτικές συναίνεσης.

Η διαδικασία της λοβοτομής

Προμετωπιαία λοβοτομή

• Μέθοδος: Ανοίγονταν τρύπες στο κρανίο και τοποθετούσαν ένα εξειδικευμένο όργανο για να κόψει τις συνδέσεις στον προμετωπιαίο φλοιό.
• Στόχος: Να μειωθεί η διέγερση, οι αυταπάτες και οι ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις.

Διακογχική λοβοτομή (Μέθοδος "Ice Pick" του Freeman)

Αναπτύχθηκε το 1946 από τον Walter Freeman ως μια πιο γρήγορη εναλλακτική λύση με επιτόπου εφαρμογή στο γραφείο του ιατρού.

Ένα αιχμηρό εργαλείο εισαγόταν μέσα από την κόγχη του ματιού και στη συνέχεια το μετακινούσαν από την μια πλευρά στην άλλη, για να χωριστούν οι συνδέσεις του μετωπιαίου λοβού.

Η επέμβαση μπορούσε να εκτελεστεί μέσα σε λίγα λεπτά, οδηγώντας σε ευρεία και αδιάκριτη χρήση.

Γιατί χρησιμοποιήθηκε η λοβοτομή

Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι επιλογές θεραπείας ψυχικών ασθενειών ήταν περιορισμένες. Πολλοί ασθενείς ζούσαν σχεδόν ισοβίως σε άσυλα με λίγες αποτελεσματικές θεραπείες. Η λοβοτομή εισήχθη ως ένας τρόπος ελέγχου δύσκολων συμπεριφορών σε ασθενείς, που κατά τα άλλα θεωρούνταν ανίατοι.

Γιατί κέρδισε δημοτικότητα

• Έλλειψη ψυχιατρικών φαρμάκων (αντιψυχωσικά, αντικαταθλιπτικά).
• Πίεση για μείωση των νοσηλευόμενων ασθενών στα ψυχιατρικά ιδρύματα.
• Οι αρχικές αναφορές για πιο ήρεμους, πιο διαχειρίσιμους ασθενείς, αν και με κόστος σημαντικής γνωστικής εξασθένησης.

Ενώ ορισμένοι ασθενείς εμφάνισαν βελτίωση, πολλοί βίωσαν αλλαγές προσωπικότητας, συναισθηματική εξαγρίωση και σοβαρές παρενέργειες.

Γιατί η λοβοτομή είναι σπάνια σήμερα

Μέχρι τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, η λοβοτομή έπεσε σε δυσμένεια λόγω πολλών βασικών εξελίξεων:

1. Εισαγωγή αντιψυχωσικών φαρμάκων

• Το 1954, παρουσιάστηκε το πρώτο αντιψυχωσικό φάρμακο, η χλωροπρομαζίνη.
• Αυτά τα φάρμακα πρόσφεραν αποτελεσματικό έλεγχο των συμπτωμάτων χωρίς μόνιμη εγκεφαλική βλάβη.

2. Ηθικές ανησυχίες και δημόσιες αντιδράσεις

• Πολλοί ασθενείς υποβλήθηκαν σε λοβοτομές χωρίς την κατάλληλη συναίνεση, οδηγώντας σε προβληματισμούς περί της ηθικής προέκτασης της όλης διαδικασίας.
• Υποθέσεις υψηλού προφίλ, όπως εκείνη της Ρόζμαρι Κένεντι, έφεραν αρνητική προσοχή στη διαδικασία.
• Μελέτες έδειξαν ότι η λοβοτομή συχνά οδηγούσε σε σοβαρή γνωστική και συναισθηματική εξασθένηση.

3. Πρόοδοι στις νευροεπιστήμες και την Ψυχιατρική

• Η ανάπτυξη καλύτερων διαγνωστικών εργαλείων αποκάλυψε την περίπλοκη φύση των ψυχικών νοσημάτων.
• Θεραπείες όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία και η ηλεκτροσπασμοθεραπεία έγιναν προτιμώμενες θεραπείες.
• Σύγχρονες χειρουργικές εναλλακτικές λύσεις, όπως η εν τω βάθει εγκεφαλική διέγερση, χρησιμοποιούνται πλέον σε περιπτώσεις σοβαρών ψυχιατρικών -ανθεκτικών στη θεραπεία- νοσημάτων.

Συχνές Ερωτήσεις

Γιατί η λοβοτομή θεωρήθηκε θεραπεία για ψυχικές ασθένειες;

Πιστευόταν ότι διακόπτει τα ελαττωματικά κυκλώματα του εγκεφάλου, προκαλώντας ψυχιατρικές αλλαγές. Εκείνη την εποχή, υπήρχαν λίγες επιλογές θεραπείας για καταστάσεις όπως η σχιζοφρένεια, η κατάθλιψη και το σοβαρό άγχος, με αποτέλεσμα η ψυχοχειρουργική να φαίνεται σαν μια σημαντική ανακάλυψη.

Ποια ήταν η πιο κοινή μέθοδος λοβοτομής;

Η διακογχική λοβοτομή, γνωστή και ως λοβοτομή «ice pick», ήταν η πιο κοινή. Περιλάμβανε την εισαγωγή ενός αιχμηρού οργάνου μέσα από την κόγχη του ματιού για τη διακοπή των προμετωπιαίων εγκεφαλικών συνδέσεων.

Πώς επηρέαζε μακροπρόθεσμα τους ασθενείς η λοβοτομή;

Πολλοί ασθενείς εμφάνισαν:

• Γνωστική εξασθένηση
• Απώλεια προσωπικότητας και συναισθηματικού βάθους
• Μειωμένες ικανότητες λήψης αποφάσεων
• Σοβαρή απάθεια ή έλλειψη κινήτρων
• Μερικοί αφέθηκαν σε σχεδόν κατάσταση φυτού, απαιτώντας δια βίου φροντίδα.

Πηγές:
ncbi.nlm.nih.gov (1)
britannica.com
psychologytoday.com
nobelprize.org
ncbi.nlm.nih.gov (2)