Αγχώδεις διαταραχές: Είναι πιο συχνές στη σημερινή εποχή; 

Η αγχώδης διαταραχή είναι ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από υπερβολικό και επίμονο άγχος, ανησυχία ή φόβους, που επηρεάζει τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής ενός ατόμου. Το άγχος αυτό δεν είναι παροδικό αλλά διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα και μπορεί να εκδηλώνεται σε διάφορες καταστάσεις.

Τι είναι το άγχος;

Το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού όταν αντιμετωπίζει στρεσογόνες καταστάσεις ή απειλές. Ωστόσο, όταν γίνεται υπερβολικό, διαρκές ή δυσανάλογο προς την κατάσταση, μπορεί να εξελιχθεί σε αγχώδη διαταραχή.

Ποιες είναι οι αγχώδεις διαταραχές

Δεν υπάρχει μόνο μία αγχώδης διαταραχή. Οι αγχώδεις διαταραχές είναι μια ομάδα διαταραχών με κοινό στοιχείο το πολύ άγχος, αλλά και με διαφορές όπως για παράδειγμα στο είδος του άγχους που εκδηλώνεται. Συνοπτικά υπάρχουν οι εξής αγχώδεις διαταραχές :

• Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή (Generalized Anxiety Disorder - GAD)

Το άτομο αισθάνεται έντονη και ανεξέλεγκτη ανησυχία για καθημερινές όχι απαραίτητα στρεσσογόνες δραστηριότητες και καταστάσεις, εκνευρισμό, κόπωση, διαταραχή συγκέντρωσης και ύπνου, μυική τάση.

• Διαταραχή Πανικού (Panic Disorder)

Χαρακτηρίζεται από ξαφνικές και επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού, οι οποίες προκαλούν έντονο φόβο, ταχυκαρδία, δύσπνοια και αίσθηση απώλειας ελέγχου.

• Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους ή Κοινωνική Φοβία (Social Anxiety Disorder)

Εμφανίζεται ως έντονος φόβος ή άγχος για κοινωνικές καταστάσεις, με φόβο ότι το άτομο θα κριθεί ή θα ταπεινωθεί από τους άλλους.

• Ειδικές Φοβίες (Specific Phobia)

Περιλαμβάνει υπερβολικό φόβο για συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις, όπως ύψη, ζώα ή κλειστούς χώρους.

• Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (Post-Traumatic Stress Disorder - PTSD)

Προκαλείται από τραυματικά γεγονότα, όπως ατυχήματα ή βίαια περιστατικά, με συμπτώματα όπως αναδρομές (flashbacks), εφιάλτες, αποφυγή και υπερδιέγερση.

• Διαταραχή Αποχωρισμού (Separation Anxiety Disorder)

Είναι πιο συχνή στα παιδιά και εκδηλώνεται με έντονο άγχος όταν αποχωρίζονται από γονείς ή φροντιστές. Μπορεί να βιωθεί όμως και από ενήλικες σε ποσοστό 1-2%.

Πρέπει να τονιστεί η σημαντική συννοσηρότητα που παρουσιάζεται στις διαγνώσεις άγχους καθώς περίπου το 60% των ατόμων με μία αγχώδη διαταραχή είχαν τουλάχιστον άλλη μία διάγνωση αγχώδους διαταραχής ή κατάθλιψη και το 27% των ατόμων είχαν τρεις ή περισσότερες από αυτές τις διαταραχές. Επιπλέον υπερβολικό άγχος μπορεί να υπάρχει σχεδόν σε όλες τις ψυχικές διαταραχές με πιο συχνά παραδείγματα την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ψυχοσωματικές διαταραχές, τη διπολική διαταραχή κ.α.

Έχει αυξηθεί η συχνότητα των αγχωδών διαταραχών σήμερα;

Οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι πιο συχνές ψυχικές διαταραχές στον κόσμο, επηρεάζοντας περίπου 301 εκατομμύρια ανθρώπους (WHO 2019).

Στοιχεία από μελέτες των τελευταίων ετών εντοπίζουν μικρή αλλά υπαρκτή αύξηση στη συχνότητα που εμφανίζονται οι αγχώδεις διαταραχές στο γενικό πληθυσμό.

Η αύξηση αυτή υπήρξε ήδη πριν την πανδημία Covid, ενώ τα πρώτα χρόνια της πανδημίας οι μελέτες έδειξαν μια πιο κάθετη αύξηση στους δείκτες τόσο του άγχους όσο και των καταθλιπτικών συμπτωμάτων παγκοσμίως.

Συγκεκριμένα σε μελέτη που διερεύνησε την επίπτωση των αγχωδών διαταραχών από το 1990 έως το 2019, βρέθηκε παγκόσμια αύξηση της επίπτωσης των αγχωδών διαταραχών κατά 1,06%, με σημαντικότερη αύξηση να παρατηρείται στους άνδρες. Οι έφηβοι και τα άτομα μέσης ηλικίας προσδιορίζονται ως ομάδες υψηλού κινδύνου.

Σε άλλη μελέτη που ασχολήθηκε με το άγχος σε νέους ανθρώπους μεταξύ 1990 και 2021, βρέθηκε ότι η παγκόσμια επίπτωση των αγχωδών διαταραχών μεταξύ των ατόμων ηλικίας 10-24 ετών αυξήθηκε κατά 52%, ιδίως στην ηλικιακή ομάδα 10-14 ετών και μετά το 2019. Οι γυναίκες παρουσίασαν υψηλότερα ποσοστά επιπολασμού από ό,τι οι άνδρες, και τα DALYs (disability adjusted years, δηλαδή τα έτη που χάνονται λόγω κακής υγείας ή αναπηρίας) αυξήθηκαν ιδιαίτερα μεταξύ των ηλικιών 20-24 ετών.

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα στοιχεία παρουσιάζουν διαφορές από χώρα σε χώρα και η μέτρηση της συχνότητας επηρεάζεται από αρκετούς παράγοντες όπως για παράδειγμα η ηλικία και το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο του πληθυσμού. Έτσι για παράδειγμα η συνολική συχνότητα μένει πιο χαμηλά αν υπολογίσουμε ότι η συχνότητα εμφάνισης νέων περιπτώσεων άγχους μειώνεται μετά την ηλικία των 65 ετών σε συνδυασμό με τα υψηλότερα ποσοστά γήρανσης του πληθυσμού σε αρκετές χώρες. Επιπλέον τα στοιχεία είναι περισσότερα για τους πληθυσμούς αναπτυγμένων χωρών, ενώ πιθανώς υπάρχουν διαφορές στον τρόπο με τον οποίο το άγχος γίνεται αντιληπτό, κατανοητό και μετριέται στα πλούσια έναντι των αναδυόμενων εθνών.

Τα αποτελέσματα του 2024 της ετήσιας δημοσκόπησης της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας για την ψυχική υγεία δείχνουν αύξηση του άγχους στους ενήλικες στις ΗΠΑ. Το 2024, το 43% των ενηλίκων δηλώνουν ότι αισθάνονται περισσότερο ανήσυχοι από ό,τι το προηγούμενο έτος, από 37% το 2023 και 32% το 2022.

Στοιχεία από τον αξιόπιστο ιστότοπο Our World in Data δείχνουν σχετική αύξηση κατά 18% παγκοσμίως στο ποσοστό ατόμων με αγχώδεις διαταραχές, είτε έχουν διαγνωστεί είτε όχι, βάσει αντιπροσωπευτικών ερευνών, ιατρικών δεδομένων και στατιστικής μοντελοποίησης. Στην Ελλάδα καταγράφεται αύξηση του επιπολασμού από 5,6% το 1990 σε 7,2% το 2021.

Γενικά δεν υπάρχουν μεγάλες μελέτες που να διερευνούν συγκεκριμένα και συνολικά τα αίτια της αύξησης του άγχους στη σημερινή εποχή. Συνοπτικά ως παράγοντες που επηρεάζουν τη συχνότητα μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής :

• Αυξημένο στρες και πίεση στο σύγχρονο τρόπο ζωής (με πιθανή εμπλοκή και επιγενετικών παραγόντων), πιέσεις από πολιτισμικές αλλαγές, μοναξιά, αλλαγή σε οικογενειακά δυναμικά
• Πρώιμο τραυματικό στρες: Οι δυσμενείς εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, όπως η κακοποίηση, η παραμέληση ή η οικογενειακή αστάθεια, έχουν συνδεθεί με την ανάπτυξη αγχωδών διαταραχών αργότερα στη ζωή.
• Συνεχώς online & υπερβολική χρήση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει συνδεθεί με αυξημένο άγχος, ιδίως μεταξύ των εφήβων, λόγω της κοινωνικής σύγκρισης, του διαδικτυακού εκφοβισμού και των διαταραγμένων προτύπων ύπνου.

• Αστικοποίηση

• Οικονομικές υφέσεις και αύξηση του κόστους ζωής

• Άγχος για την κλιματική αλλαγή

• Πανδημία Covid-19

• Συνεχής έκθεση σε αρνητικές ειδήσεις

• Μειωμένη σωματική δραστηριότητα

• Βελτιωμένα διαγνωστικά κριτήρια

• Απουσία αξιόπιστων στοιχείων για τις προηγούμενες γενιές

Συμπερασματικά

Συνοπτικά οι αγχώδεις διαταραχές φαίνεται να παρουσιάζουν ανοδικές τάσεις, ιδιαίτερα εμφανείς από το 2019 έως το 2021.

Η αύξηση των αγχωδών διαταραχών φαίνεται να οφείλεται στην αλληλεπίδραση κοινωνικών, περιβαλλοντικών, τεχνολογικών και βιολογικών παραγόντων.

Η αγχώδης διαταραχή αποτελεί σήμερα τη συχνότερη διαταραχή ψυχικής υγείας, ένα πολυπαραγοντικό μείζον παγκόσμιο φαινόμενο με σημαντικές πολυδιάστατες επιπτώσεις για τη ζωή των ανθρώπων. Καθώς τα υπάρχοντα ευρήματα είναι ήδη πολύ σημαντικά, είναι ζωτικής σημασίας να υπάρξουν περισσότερες και πιο ειδικές μελέτες για την καλύτερη κατανόηση των αιτιών που την προκαλούν, όπως είναι επίσης ζωτικής σημασίας να κινητοποιηθούν περισσότερο τα συστήματα υγείας προς την ανάπτυξη στοχευμένων παρεμβάσεων και προληπτικών στρατηγικών.

Πηγές

• DSM V
• Global Trends in the Incidence of Anxiety Disorders From 1990 to 2019: Joinpoint and Age-Period-Cohort Analysis Study (2024)
• Rising global burden of anxiety disorders among adolescents and young adults: trends, risk factors, and the impact of socioeconomic disparities and COVID-19 from 1990 to 2021 (2024)
• Epidemiology of anxiety disorders: global burden and sociodemographic associations (2023)
• Our World in Data : Anxiety disorders prevalence, 1990 to 2021

Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος