Μιλώντας στα παιδία μας για το άνοιγμα στη ζωή αντί για υποκατάστατα σχέσεων στον εικονικό κόσμο

Οι αλήθειες και οι αξίες μας, για να μπορούν πλέον να μεταδοθούν στα παιδιά μας, χρειάζεται να επιβεβαιωθούν ως αντικείμενο ενός αυθεντικού διαλόγου με τον άλλον, σε ατομικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο, στις σύγχρονες συζητήσεις γύρω από τις σχέσεις στην οικογένεια ή ανάμεσα στα φύλα, στις κοινωνικές ομάδες, και ίσως ακόμη πιο χαρακτηριστικά, ανάμεσα στα παιδιά και στους σημαντικούς ενήλικες για αυτά.

Ως γονείς χρειάζεται να στεκόμαστε ανάμεσα στο ιδανικό και την πολύπλοκη πραγματικότητα ενός παρόντος, μέσα στο οποίο κυλάει το παρελθόν, το ίδιο όμως και το μέλλον για τα παιδιά μας και πολλές φορές για να βελτιωθεί η ζωή τους είναι αναγκαίο ένα είδος «γιατρού-εκπαιδευτή», όπως ο παιδοψυχίατρος, που θα μπορεί να προλάβει τις δυσκολίες τους και να στηρίξει τους γονείς.

Υπάρχει σήμερα μία διάχυτη τάση προς την υπερβολή, το καταναγκαστικό ξεπέρασμα των καλύτερων επιδόσεων, την αναζήτηση της εύκολης πληροφόρησης αντί της γνώσης. Το σχολείο ωθεί τα παιδιά σε μια μάχη στο πεδίο της αποστήθισης, που εκπαιδεύει το βλέμμα των εφήβων να σκανάρει-σαρώνει τον κόσμο γρήγορα και επιφανειακά (ψεκάστε-σκουπίστε-τελειώσατε), αντί να είναι ένας «μεταβατικός χώρος» ανάμεσα στην οικογένεια και την κοινωνία.

Η αλλοτριωτική ηλεκτρονική διαμεσολάβηση, όπως και οι ψυχοδραστικές ουσίες, είναι η δελεαστική παροχή ενός τρόπου ώστε να μείνει ο καθένας μόνος του. Ανέκαθεν αυτό που απειλούσε τις εξουσίες είναι η δυνατότητα των ανθρώπων για πραγματικές πνευματικές και (επιτρέψτε μου την υπέρβαση) ερωτικές σχέσεις, που δημιουργούν ένα περιβάλλον ανοίγματος προς τον εσωτερικό κόσμο, τη σκέψη και την ψυχοσυναισθηματική αυτάρκεια. Τίποτα δεν είναι πιο αντιστασιακό από την παιδεία, στην επιβολή μιας οποιαδήποτε τάξης πραγμάτων.

Μιλώντας στα παιδιά μας για τη ζωή που αξίζουμε

Γίνομαι ενήλικας σημαίνει ικανός να επινοώ κατά κάποιο τρόπο τη ζωή μου και όχι απλώς να ζω αυτήν που κάποιοι άλλοι επινόησαν για μένα. Το να κάνεις αυτό που θέλεις, πολύ διαφορετικό από το «κάνω ό,τι μου καπνίσει», σημαίνει να αναλάβεις τη δημιουργική ευθύνη για το δρόμο που έχεις επιλέξει. Είναι μια πορεία με προτεραιότητες, για την κατάκτηση δεξιοτήτων και στόχων, που αποτελούν το μόνο σταθερό υλικό για το χτίσιμο της αυτοεκτίμησης. Οτιδήποτε αναστέλλει αυτή τη βασική ορμή για τη ζωή, μας αιχμαλωτίζει σε μια κατάσταση αποξένωσης απέναντι στην ίδια μας τη ζωή. Όπως λέει και ο μεγάλος ποιητής μας Νίκος Γκάτσος «όποιος χωρίς ανέμους ανεμίζεται, πάει μια ψηλά, μια χαμηλά, ποτέ δεν πάει σωστά».

Κύριο μέλημα της εφηβείας είναι η σύγκρουση για την αναζήτηση της ταυτότητας και της ικανότητας, σε μια μεταβατική ηλικία μέσα στην οποία ένας έφηβος πρέπει να είναι ικανός να αναμένει αυτό που με επιμονή και υπομονή χτίζει για να είναι. Παράλληλα, οι γονείς και άλλοι σημαντικοί ενήλικες για τη ζωή των παιδιών, όπως οι παιδαγωγοί, οφείλουμε να τα αγκαλιάζουμε με εμπιστοσύνη και μια ζεστή ματιά αποδοχής-ευχής. Είναι σημαντικό επίσης ένας έφηβος να μπορεί να αξιοποιεί τον πλούτο της παιδείας -αναζήτηση μόρφωσης όχι μόνο των σπουδών- και της λογοτεχνίας, (ως τον αμεσότερο μύστη σ' αυτήν), που ανοίγουν καινούργιους δρόμους και τον προετοιμάζουν να αναγνωρίζει τον εαυτό του στους άλλους ανθρώπους και τον ανοίγει στη ζωή με ένα αυθόρμητο «ναι».

Απολαμβάνω μια καλή ζωή σημαίνει ότι μπορώ να παίρνω χαρά από πολλές μικρές ηδονές, αλλά δεν επιτρέπω σε καμία να με εξαντλήσει και να σβήσει την δυνατότητα μου να γεύομαι και να απολαμβάνω όλες τις άλλες διαστάσεις της ζωής μου. Η τέχνη του «ζην» είναι να μπορούμε να χρησιμοποιούμε και εκείνα μέσω των οποίων υποφέρουμε. Οι εθισμοί και ο καταναγκασμός στην εικονική πραγματικότητα ως μοναδική πηγή ευχαρίστησης, υποκαθιστούν το βίωμα μιας πλήρους ζωής, γίνονται ένα πονεμένο καταφύγιο απέναντί της και ίσως αυτή η αποξένωση από την ίδια μας τη ζωή να είναι και ο τελικός τους στόχος. Ο δικός μας στόχος είναι να το συνειδητοποιήσουμε και να συναντήσουμε τους φίλους μας στο σταυροδρόμι κοινωνίας και μοναξιάς, στο σημείο που συναντιούνται εκείνες οι συχνά αποκλίνουσες μα εξίσου αναγκαίες διαδρομές, που οδηγούν στον εαυτό μας και σε εκείνο που έχουμε ανάγκη για αυτόν, τους πραγματικούς άλλους,

Αυτό το άνοιγμα στην επίδραση και τη θετική αλλαγή που επιφέρουν οι πραγματικοί φίλοι, η καλλιέργεια των συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων μαζί τους, αφυπνίζει τη συμπάθεια και την αλληλεγγύη για τους συνανθρώπους μας, ιδίως σε μια εποχή διάχυτης ηθικοκοινωνικής κρίσης, ανεργίας και οργής, που αναπτύσσεται παράλληλα με τις δυσκολίες. Η επιθετικότητα, που συνδέεται με την ανικανότητα ομιλίας, πολλές φορές μπορεί να στραφεί ενάντια στον εαυτό (κατάθλιψη, παθητικότητα, εθισμός σε ουσίες ή στην εικονική πραγματικότητα) ή να ταυτιστεί με την τυφλή βία που φέρνει στην επιφάνεια πρωτόγονους μηχανισμούς αντιανθρώπινης συμπεριφοράς και μπορεί να παγιδέψει την έμφυτη ανάγκη των εφήβων για ιδανικά, στη φαντασίωση μιας μαγικής λύσης μέσα από αφελή μυθεύματα και σκοτεινά μορφώματα.

Η εξαρτητική συμπεριφορά είναι ένα διαρκώς μεταλλασσόμενο σύμπτωμα της μεταμοντέρνας εποχής, χαρακτηριστικό μήνυμα της οποίας είναι η παράκαμψη του άλλου, είτε μέσα από την ένωση με μία ουσία, είτε μέσω της καταναγκαστικής ικανοποίησης με υποκατάστατα σχέσεων σ' έναν εικονικό κόσμο.

Ευρύτερος στόχος μας είναι να αλλάξουμε την ζωή μας, να υπερασπιστούμε όλα αυτά που δεν πρέπει να χαθούν και να παλέψουμε εναντίον της αθλιότητας, του αποκλεισμού της διαφορετικότητας, της βίας και της μισαλλοδοξίας, που δηλητηριάζουν το περιβάλλον που ζούμε, σπουδάζουμε ή εργαζόμαστε. Χρειάζονται ουσιαστικές αλλαγές στην παιδεία μας και στον τρόπο κατανόησης του κόσμου, εντός και γύρω μας, ώστε να μπορούμε να μοιραζόμαστε τις ικανότητες και τις αδυναμίες μας σε αυτή τη χώρα χτίζοντας σχέσεις ανθρώπινης ανταπόκρισης με μια βαθιά ευαισθησία για το επερχόμενο.

Χάρης Καραμπέτσος, M.D, PhD
Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων
Διδάκτωρ Ιατρικής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου
www.Karabetsosmd.gr
Επιστημονικός Διευθυντής Κέντρου Πρόληψης Εξαρτήσεων &
Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας «Αργώ»
(Δήμων Αγ. Παρασκευής & Χολαργού-Παπάγου, με τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ)