Νέο εμβόλιο ενηλίκων έναντι του Έρπητα Ζωστήρα και της Μεθερπητικής Νευραλγίας

Κοινωνικές και οικονομικές αναλύσεις του πληθυσμού των ευρωπαϊκών χωρών καταγράφουν τις μεγάλες προσκλήσεις στον τομέα της υγείας, οι οποίες χαρακτηρίζονται από τις μεγάλες προσδοκίες των πολιτών για καλύτερη ποιότητα υπηρεσιών υγείας, με ταυτόχρονη μείωση των κινδύνων για τους ασθενείς και βελτίωση της ασφάλειάς τους, σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί η ανάγκη για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που αναδύονται από τη γήρανση του πληθυσμού, την επιδημία των χρόνιων νοσημάτων και της πολύ-νοσηρότητας, αλλά και σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούν η ταχεία τεχνολογική πρόοδος, η αύξηση των κοινωνικών πιέσεων και οι αυστηρότεροι οικονομικοί περιορισμοί.

Στο πλαίσιο αυτό αναδεικνύεται το σημαντικό πρόβλημα που εστιάζεται στις δημογραφικές αλλαγές και τάσεις στη χώρα μας, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη, με τον πληθυσμό σε όλες τις χώρες της ΕΕ να εμφανίζει μεγαλύτερο προσδόκιμο επιβίωσης και μικρότερο αριθμό γεννήσεων. Υπολογίζεται ότι το 2020, το 40% του ευρωπαϊκού πληθυσμού θα είναι 50 ετών και άνω, με τους μισούς από αυτούς να είναι πάνω από την ηλικία των 65 ετών. Στην κατεύθυνση αυτή αναπτύσσονται ευρωπαϊκές πολιτικές για την υποστήριξη και προώθηση της έννοιας της υγιούς και ενεργού γήρανσης, αναδεικνύοντας και τον ιδιαίτερο ρόλο του εμβολιασμού.

Πάρα πολλοί παράγοντες εξηγούν την αυξημένη ευπάθεια του πληθυσμού άνω των 50 ετών σε λοιμώξεις, αλλά ο κύριος παράγοντας είναι η ανοσοκαταστολή που αποτελεί φυσιολογική εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος με την πρόοδο της ηλικίας, με αποτέλεσμα τη μείωση της άμυνας του οργανισμού απέναντι στις λοιμώξεις. Οι ηλικιωμένοι έχουν επιπρόσθετους λόγους να αναπτύξουν λοιμώδη νοσήματα, καθώς επιβαρύνονται πολύ περισσότερο από μειωμένη φυσική δραστηριότητα, κακή θρέψη και ύπαρξη συνοδών νοσημάτων. Υπολογίζεται ότι 90% σχεδόν του πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω έχουν τουλάχιστον ένα συνοδό χρόνιο νόσημα, με τα νευρολογικά νοσήματα, συμπεριλαμβανομένης της νόσου Alzheimer, μορφές καρκίνου και καρδιαγγειακά νοσήματα, να είναι τα πιο συχνά. Αποτέλεσμα της παραπάνω νοσηρότητας είναι ο πληθυσμός των ηλικιωμένων να λαμβάνει 6 διαφορετικά φάρμακα την ημέρα κατά μέσο όρο ως χρόνια θεραπεία. Η πολυφαρμακία είναι γνωστό ότι αποτελεί την κύρια αιτία πρόκλησης παρενεργειών μέσω της αλληλεπίδρασης των φαρμάκων.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες οδηγούν σε ένα και μόνο συμπέρασμα, το ότι η πρόληψη των νοσημάτων της ενήλικης ζωής είναι το υγειονομικό μέτρο που μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά τις ηλικίες αυτές, αλλά και τη βιωσιμότητα των ίδιων των συστημάτων υγείας.

Ο εμβολιασμός αποτελεί ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της πρόληψης και παίζει σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη της υγιούς και ενεργούς γήρανσης

Ο εμβολιασμός των ενηλίκων για νοσήματα που προσβάλλουν αυτή την ηλικία είναι πολύ σημαντικός και είναι παράλληλα ο μόνος τρόπος να ενισχυθεί η ανοσία αυτού του πληθυσμού και να ενισχυθεί η υγεία τους. Πέραν του αναμνηστικού εμβολιασμού έναντι του τετάνου της διφθερίτιδας και του κοκκύτη, της γρίπης και του πνευμονιόκκοκου, σήμερα είναι εφικτός ο εμβολιασμός έναντι και του Έρπητα Ζωστήρα για όλα τα άτομα πάνω από την ηλικία των 50 ετών.

Τι είναι όμως ο Έρπητας Ζωστήρας και πώς μπορεί σήμερα να προληφθεί

Ο έρπης ζωστήρα είναι μια νόσος που χρειάζεται την προσοχή μας, εξαιτίας της επίδρασης που έχει στην ποιότητα ζωής και στο κόστος των υπηρεσιών υγείας. Προκαλείται από τον ιό ανεμευλογιάς-έρπητα ζωστήρα, ο οποίος προσβάλει τον ανθρώπινο οργανισμό με μεγάλη συχνότητα κατά την παιδική ηλικία, όπου και εκδηλώνεται ως ανεμευλογιά. Ο ιός παραμένει σε λανθάνουσα μορφή στο νευρικό σύστημα και μπορεί να επανεργοποιηθεί στη διάρκεια της ζωής του ατόμου, συχνότερα μετά την ηλικία των 50 ετών, οδηγώντας στην εμφάνιση του έρπητα ζωστήρα.

Στη συμπτωματολογία της νόσου εμπλέκεται το νευρικό σύστημα και το δέρμα. Στο δέρμα αναπτύσσεται το τυπικό με χαρακτηριστικές φυσαλίδες εξάνθημα, ενώ από το νευρικό σύστημα αναπτύσσεται ο χαρακτηριστικός νευροπαθητικός πόνος. Το εξάνθημα εκδηλώνεται κατά μήκος του θώρακα, της κοιλιάς ή σπανιότερα του προσώπου, με ζωνοειδή κατανομή και εκτείνεται συνήθως μονόπλευρα (σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να είναι και αμφοτερόπλευρο). Αίσθημα καύσου και κνησμού συνοδεύει συχνά το εξάνθημα, προκαλώντας γενικότερη δυσφορία στην περιοχή. Ο πόνος μπορεί να εμφανιστεί και πριν την εμφάνιση του εξανθήματος και αυτό πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην έγκαιρη διάγνωση της νόσου. Ο πόνος επιδεινώνεται προοδευτικά και συνήθως παραμένει για διάστημα 2-4 εβδομάδων, μέχρι την εξαφάνιση του εξανθήματος. Εκεί που ο πόνος αποκτά προβληματικές διαστάσεις είναι η παραμονή του μετά την εξαφάνιση των εξανθημάτων, οπότε αναπτύσσεται η μεθερπητική νευραλγία, η οποία μπορεί να κρατάει μήνες ή σπάνια και χρόνια. Περίπου το 25% των ασθενών, ηλικίας από 50 ετών και άνω, θα αναπτύξουν μεθερπητική νευραλγία, η οποία αυξάνει σε ποσοστά 50% στα άτομα άνω των 70 ετών. Σε ποσοστό 10 έως 20% των περιπτώσεων του έρπητα ζωστήρα δύναται να προσβληθεί ο οφθαλμικός κλάδος του τριδύμου νεύρου, οδηγώντας στην εμφάνιση οφθαλμικού έρπητα, που αποτελεί πολύ σοβαρή επιπλοκή και μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση.

Παράγοντες που βοηθούν στην εκδήλωση της νόσου και αυξάνουν τη συνολική συχνότητα είναι διάφορα συνοδά νοσήματα, όπως η εμφάνιση καρδιοαναπνευστικών νοσημάτων, σακχαρώδη διαβήτη, αυτοάνοσων νοσημάτων που επηρεάζουν αρνητικά την ανοσολογική απάντηση των ενηλίκων και δημιουργούν το κατάλληλο έδαφος για την ανάπτυξη έρπητα ζωστήρα. Από την άλλη πλευρά, στα άτομα που εκδηλώνεται έρπητας ζωστήρα, αυξάνεται ο μετέπειτα κίνδυνος εμφάνισης εγκεφαλικών επεισοδίων και καρδιολογικού νοσήματος. Υπολογίζεται πως 1 στους 4 ενήλικες άνω των 50 ετών θα αναπτύξει έρπητα ζωστήρα, ενώ περισσότεροι από 1,7 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από έρπητα ζωστήρα κάθε χρόνο στην Ευρώπη. Τα 2/3 των περιπτώσεων αυτών εμφανίζονται σε άτομα ηλικίας 50 ετών και άνω.

Τόσο η ίδια η νόσος όσο και η εμφάνιση επιπλοκών από τη νόσο είναι σοβαρές και απρόβλεπτες. Σήμερα όλοι οι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι ο έρπητας ζωστήρα δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά, καθώς υπάρχει σχεδόν πάντα καθυστέρηση στη διάγνωση, με αποτέλεσμα να ξεκινάει και η φαρμακευτική αγωγή καθυστερημένα, με επακόλουθο να μην αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά ο πόνος και οι άλλες επιπλοκές του.

Επίσης οι ενήλικες απαντούν ο καθένας διαφορετικά σε φαρμακευτικά σκευάσματα, ενώ για τον πόνο δεν υπάρχει θεραπεία εκλογής. Σήμερα η αντιμετώπιση του πόνου στηρίζεται σε συνδυασμό φαρμάκων και συνήθως απαιτεί συχνή αλλαγή στα φαρμακευτικά σκευάσματα, λόγω της μη αποτελεσματικής αντιμετώπισης, αλλά και της εμφάνισης παρενεργειών, ειδικά στους μεγαλύτερους ενήλικες.

Αυτή ακριβώς η ακάλυπτη ιατρική ανάγκη οδήγησε τους επιστήμονες στην ανάπτυξη εμβολίου έναντι του έρπητα ζωστήρα.

Το εμβόλιο έναντι του έρπητα ζωστήρα - εμβόλιο από ζώντες ιούς - ενδείκνυται για προφύλαξη από τον έρπητα ζωστήρα και τη μεθερπητική νευραλγία που σχετίζεται με τον έρπητα ζωστήρα και χρησιμοποιείται σε σχήμα μίας (1) δόσης. Η κλινική αποτελεσματικότητα του εμβολίου εξετάσθηκε μέσα από ένα εκτενές κλινικό πρόγραμμα ανάπτυξης και αναδείχθηκε πολύ υψηλή στην πρόληψη ανάπτυξης έρπητα ζωστήρα και μεθερπητικής νευραλγίας.

Επίσης αξιολογήθηκε η ασφάλεια του εμβολίου και αναδείχθηκε ένα πολύ καλό προφίλ ανοχής και ασφάλειας, όπως υποστηρίζεται από τα κλινικά δεδομένα που έχουν προκύψει από μελέτη 32.000 εμβολιασμένων ατόμων, αλλά και από την κλινική εμπειρία μετά την κυκλοφορία του εμβολίου και τη διανομή 28 εκατομμυρίων δόσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, από το 2006 μέχρι σήμερα. Το εμβόλιο έναντι του έρπητα ζωστήρα έλαβε άδεια κυκλοφορίας και στη χώρα μας για την πρόληψη ανάπτυξης του έρπητα ζωστήρα και της μεθερπητικής νευραλγίας και σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού, συστήνεται να εμβολιασθούν όλοι οι ενήλικες άνω των 60 ετών, με ή χωρίς υποκείμενα νοσήματα. Για τις ηλικίες αυτές ο εμβολιασμός είναι δωρεάν και καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία.

Βιβλιογραφικές αναφορές
• Gauthier et al. Epidemiology and cost of herpes zoster and post-herpetic neuralgia in the United Kingdom. Epidemiology and Infection 2009, 137(01): 38-47
• Lionis et al. Measuring the burden of herpes zoster and post herpetic neuralgia within primary care in rural Crete, Greece. BMC Family Practice 2011, 12: 136
• Oxman et al. A vaccine to prevent herpes zoster and postherpetic neuralgia in older adults. The New England Journal of Medicine 2005, 352(22): 2271-2284

Ε. Θηραίος
Γενικός Ιατρός – Δ/ντής ΕΣΥ, Κέντρο Υγείας Βάρης
WHO NCD/PHC Consultant
Γενικός Γραμματέας Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών